Kamis, 18 September 2008

ANAK TUBU BORU SORANG

Pinatomu ni : Raja Bilher Marpaung (Op Miduk)

PENDAHULUAN
Molo pasohot angka ianakkon ni halak Batak diparsinta roha ni angka natuatuana (natorasna) dohot situan natorop do asa sitorop pinompar sideak pangisi, gabe jala mamora na marhasohotan i. Anak na marhasohotan digoari do i mangoli (pangoli), boru digoari ma i na muli (nanioli). Pangoli, na ro do hatai sian hata tuan doli, na muli na ro do hata sian meang muli.
Halak Batak laho pangolihon ianakhon na, dirajumi natorasna do jolo tang pingkiran ni ianakhonna/toras. Molo so toras dope pingkiran ni ianakhonna jala hurang tang diangka ruhut-ruhut ni parsaripeon, dihabiari angka natua-tua do sotung gabe patunda haurahon di parsohotanna.
So-hot lapatan na, marhasohotan ma sian bangko-bangko haposoon jala hot ma ibana di ruhut-ruhut ni parsaripeon jala pahombaronna ma dirina tu hatungganeon. I do umbahen digoari pangoli tunggane doli, jala boru na muli tunggane boru. Dung sohot nasida gabe adong ma hasuhutonna jala sian hata So-Hot gabe ro hata Su-Hut. Dung adong hasuhuton na adong ma suhut paidua dohot paidua ni hasuhuton, marguru tu tarombo ni parsaripeon ni nasida ma i. i do molo palolo siulaon halak Batak (pesta) manang loloan mangajana, manang maujana, adong do suhut sihabolonan bona ni hasuhuton suhut paidua dohot paidua ni hasuhuton.
Di angka jolma na so marhasohotan naung gok di umurna digoarima i lobi-lobi ni jabu, ala so dilului hasohotanna. Boasa didok lobi-lobi ni jabu? Dipingkiri angka ompu na parjolo i, asa adong di ibana lungun ni roha. Hata lobi-lobi, hurang sir-sir do i di roha, jala i do umbahen didok angka natua-tua; “Molo adong do antong lungunmu ba ulahon ma i (marhasohotan)”. Di angka naung marhasohotan (mardongan saripe) digoari do i muse mardongan magodang manang ripena i didok do dongan magodangna. Molo tung adong di sada tingki mangoli muse ama i, dohot sabalikna ina i, ndang digoari na niolina i, manang hamulianna i dongan magodangna, digoari ma i imbangna manang panoroni.

Digoari halak Batak do boru na nioli ni baoa i jolmana, ala tadingkonon ni na boru do jabu ni amana mandapothon jabu ni hamulianna, jala digoari do na muli i parsondukna, hamulianna i sinondukna. Umbahen na didok jolma ni BAOA i boru na niolina i, ai nasa jolma na tinubuhon ni boru-boru gabe marga ni baoa pangoli i do. Umbahen didok angka ompu na parjoloi boru patogap parik ni halak. Aut disungkun sahalak boru naung marhamulian, aha do marga muna inang? Alusna paboaonna marga ni na mangoli ibana do, alai molo disungkun, boru aha do hamuna? Alusna paboaona ma marga ni amana parsinuan.
Umpasa ni parboru laho pahutahon boruna (pamulihon):
Bintang na rumiris
Ombun na sumorop
Anak pe di hamu riris
Boru pe torop
Dangka ni hariara
Tanggo pinangait-aithon
Siripe gabe ma hamu siripe horas
Sitongka ma panahit-nahiton
Pir ma toras ni pongki
Bahul-bahul ma pansalongan
Pir ma tondi ni borunami on
Siboan tua ma on tu jolomuna
Marangkup sinadongan
Napinadomu ni Debata
Ndang jadi sirangon ni jolma
Napinadomu ni ulos
Ndang jadi sirangon ni ulos.
Molo pamuli boru, ganup do patupahon ulos manang digoari mangulosi, huhut mardongan umpasa. Digoari do i ulos sampe tua manang haen marulu. I do ulu ni ulaon i, manang ala pesta parunjuhon, i do umbahen dipatupa ulaon i, patandahon roha na pantis di roha ni natoras ni na muli i/parboru i pahutahon boruna tu huta ni hamulianna.
Dibagasan roha dame mardongan pasu-pasu jala ingkon sai jumolo sahat ulos sampetua tu na pinamuli, molo tung adong angka ulos panoropi, digoari nuaeng on ulos holong alai dinajoloi digoari do i ulos sigohi rambuan. Manang bohape uli ni ulos angka na nilehon ni angka na marholong ni roha, holan sada do na nigoaran ulos sampe tua.
Molo dung jumpang di tingkina jala dapot di arina dapotan tua boru na marhamulian i, digoari ma i manggora pamuro manang jumujung hunik, ala holan ibana dope umboto i dohot angka donganna ina. Molo dung tanda dibereng sihatoropan (3 bulan) digoari mai muse manghutti pagar. Molo dung gok bulanna 6 bulan - 7 bulan digoari muse ma i managam haroan. Sude hata nabolon, boi do i didok mardenggan pamatang, adong do hata Batak mandok marsandang, bunting alai hata na hurang sir-sir do i. Manat do halak Batak mangkatai, holan tu pinahan do didok marlambe, marutang digoari.
Managam haroan, na ro do sian hata TAGAM, ise do na naeng ro, baoa do manang borua. Molo baoa do na tubu i (na ro i) digoari do jolo si unsok, borua digoari sibutet. Dung lam magodang pamatangna, jala nunga boi mangkatai digoari ma baoai i si bursok, boruai si tatap. Angka ina na mangurupi ina mangintubu digoari do nasida SIBASO (Bidan). Andorang so mangintubu dope ina na managam haroan i, ro do parboru manopot boruna mamboan sipanganon, digoari do i mangirdak jala laos dipatupa do HARE. Molo masa pangirdahon, ndang ingkon sai dengke patupaon ni parboru, songon dia sipanganon hasoloman ni boruna i do na rumingkot siboanonna. Holan hasomalan panggohi ni ulaon do dengke i.
Asing do manopot boru di na managam haroan. Somalna angka ina do borhat mangirdak ndang pola dohot angka ama, ai tung manangkas do i ulaon ni angka ina.

Dung jumpang di arina jala gok ma di bulanna mangintubu ma ina i, digoari muse do i HIPAS. Boasa didok hipas, ai so na dibagasan parsahiton nian inantai. Alai dirajumi roha ni nasida do borat pamatang ni angka ina na managam haroan. Olo do songon na patagam-tagam parmaraan. Molo laho mangintubu sada ina mamintor ro do angka donganna ina pajonokhon diri laho mangurupi olat ni na tarbahen sa, angka ama pe na tinggal di huta, tangi do nasida.

Dung sorang poso-poso i, molo baoa do na tubu i digorahon angka ina ma HORAS tolu hali, molo boru do na sorang i digorahon ina ma GABE tolu hali. Pintor mangantusi do angka ama manang ise do na sorang. Molo ndang adong gora-gora sian angka ina, manang sibaso, sunghun-sunghun ni angka ama didok nasida; “songon dia”! Dialusi angka ina ma i baoa manang borua.

Dihobasi angka ina do pardahanan adong manghobasi lompan jala adong manghobasi na nidugu. Somalna juhut manuk dope dipatupa di parmanganon i, digoari do i mangan indahan hesek-hesek. Na nidugu somalna bangun-bangun do dibahen. I do mula ni umpama on: Bangun-bangun sinuan, bangun-bangun sinalong. Molo i nisuan i do salongon. Bangun-bangun na rara tabo paura-uraon, molo nidok hata sitongha pauba-ubaon.

Hata umpama on patuduhon na mansai manat do angka ompu na parjolo i mangkatai, ingkon jolo dipingkiri do manat aha hata na talup sidohonon unang gabe adong sipanungir-nungiran.

Dung sidung nasida marsipanganon dipasahat do taha-taha ni manuk i songon jambar ni SIBASO. Di nangkok ni mata ni ari dihobasi ama do mambahen ranting ni unte na marbulung jonok tu parpintuan ni jabu i, molo baoa do na tubu i disiamun ni parpintuan laho masuk tu bagas ma dibahen, molo boru do na sorang dihambirang ma jala ujung ni ranting ni untei dompak ginjang.
Ditaon 1970-an dipatupa dope sisongon i di huta Ujung Tanduk Laguboti alai di tingki sinuaeng on ndang hea be binereng, ai hira nipi nama molo pinaboa-boa i tu angka dongan, ai hira na so mangkaringkoti UGARI ni angka ompu nama nuaeng on.
Aha do raksana umbahen unte didok, jala dia sialana umbahen disangkothon jonok tu parpintuan ni jabu i? Unte do asom, alai ndang asom unte. Tudosan: unte mungkur (unte pangir) ndang didok asom pangir, asom jungga asom (unte bunga).

Molo didok halak Batak songon na mereng aek ni unte do iba marnida anak ni si Burju an, ala denggan ni parangena. Songon na sai niasoman do roha, mamereng pangalahoni si Bingkas an, ala roa ni pangalahona. Angka ompu na parjolo i, songon aek ni unte do roha nasida marnida poso-poso, jala poso-poso i mamorluhon aek ni unte (pangurupion). Molo adong haroan di sada huta ro do angka tutur dohot sisolhot mamoholi mamboan siluana be adong na mamboan tuak, manuk, boras, bangun-bangun dohot na hombar tusi. Angka ama maranggap do nasida. Molo adong paragat di hutai, na ingkon do dilehon tuak na niagatanna i inumon ni na maisorang i. Ima patandahon uju i ringhot ni ugari di angka ompu na parjolo. Aut sura adong tutur na ro tu huta i (sorang poso-poso) umpamana mangalului horbona (pinahan) manang maningkir boni, marutang do tutur na ro i molo so adong dilehon siluana tu poso-poso i nang pe sopamotoan ni nasida hian na adong haroan di huta i.
Molo ndang marhepeng tutur na ro i ditadingkon tutur i ma barangna di poso-poso i tahuluk manang sengka-sengkana. Didok do tu poso-poso i; “hutadingkon ma jolo barangkon di ho uncok/butet hutobus pe muse disada tingki ai toho nuaeng ndang mameop sihumisik ahu”. Ro do muse di sada tingki na manjanjihon i manobus barangna i pasahathon siluana. Molo laho morot manang mardalani angka natua-tua manang natunggane uju i, ndang olo nasida mardalani luang, ingkon sai adong do dihadang-hadangan nasida sengka-sengkana manang hajutna atik adong utang na so tarjua. I do ringkot ni adat dohot ugari di nasida. Na masa sinuaeng on nunga hira na dao sian angka ruhut-ruhut dohot bangko-bangko parulaon ni ni ompunta. Masape sinuaeng on maranggap dohot mamoholi, gabe hira sipaula nama i.
Najolo, molo sorang poso-poso marumur 5 ari - 7 ari dilalo nasida do poso-poso i. Dibahen ma batu tolu manang lima, somalna batu parbue do dohonon. Ditutung ma batu i tu pansisuluan ni inanta i, dung margara-gara (mohop) disiram ma batu na hona tutung i, jala diabing ma poso-poso i di atas batu na hona tutung i, didok ma hatana:
Buaton lali, buat on tungko-tungko
Molo ndang dibuat ho saonari
Agia andigan sotung dibuat ho
Malum ma bontan dao ma sahit-sahit
Songon i ma dibahen nasida dihaliangkon ma poso-poso na niabinganna i pitu hali laos digoari do i manasak (asal hata TASAK). Pamingkiran ni nasida adong do huroha pangkorhon ni uap ni batu na tinutung i tuposo-poso i, ai molo adong jolma parlomos manang parbiar jala sai gale-gale pamatang na digoari do pardaging malas manang parlomos.

Ndang adong be nuaeng piga halak na olo mamborngini na sorang i (tubu i) jala hira balanjo ni poso-poso nama dipupusi, jala nunga rangkak nuaeng on mangulahon songon i.

ANAK TUBU (NA TANGKAS TUBU)
Naginoaran anak na tangkas tubu, jolma marroha na pantas, na mangaradoti angka siulaon na denggan, panaekkon sian parulaon ni amana, patimbohon pinungha ni ompuna, parparange sitiruon. Adong hata Batak mandok ndang dao tubis sian bonana molo dao disarut babi pangalaho na humurang do i.
Dung marumur poso-poso i 7 (pitu) ari manang didok salpu robo-roboan dibahen nasida do ulaon na nigoaran mangkaroani. Ditingki na mangkaroani ro do angka tutur dongan sahuta dohot hula-hula sude do nasida mamboan siluana be. Di tingki na mangan indahan hesek-hesek ndang marsilua i, ai manangkas do i ulaon saripe/sahuta.

GAMPANGAN/GAMPANG
Molo adong mardenggan pamatang boru-boru di sada huta haurahan do i dohot hailaon di natoras, tutur, sisolhot dohot dongan sahuta. Marsak do angka natorasna, disungkun do manta; “anak ni ise donganmu maroha-roha”, molo dipaboa boru na sinunghun manang anak ni ise, jala di angkui baoa na tinodona i, dipataru manang dialap nampuna anak i ma boru-boru na mardenggan pamatang i. Ndang digoari be boru-boru gampangan ai nunga adong na mangaku dongan ni boru-boru i, alai ndang dipasu-pasu raja be parbogasonna i.

Alai molo so adong na mangakui baoa na mandongani boru-boru i, gabe digoari ma i gampangan, lapatanna mardenggan pamatang alai ndang marhamulian. Adat ni angka ompu na parjoloi didurui do boru-boru i jala dipabali sian huta, dipataru ma tu balian, jala dipajong-jong ma disi sopo-sopona digoari ma i: di duru ni bale, di bariba ni patula.

Bale lapatanna jabu. Patula-lapatanna-diharuarhon sian huta dipataru tu balian, tujuan ni nasida unang masa sisongon i di angka na umpudi. Jolma (poso-poso) na tinubuhonna i digoari mai: Anak ni gampang, manang Boru ni gampang.
Jaga do halak tu na dua pandohan on. Molo naeng mangoli pe baoa i, ndang piga naboru na olo tu ibana, jala manopot boru-boru i pe ndang piga na olo baoa. Ai ndang binoto manang marga dia do nasida, anak/boru ni ise. Holan na manubuhon do ditanda, jala borat do tu roha ni nasida molo didok: anak ni gampang, boru ni gampang.

BORU SORANG
Boasa molo tu baoa didok tubu, jala molo tu borua didok sorang? Di angka dakdanak boru, molo dung magodang pamatangna pamulion do i muse tuhuta ni halak, jala i do umbahen didok patogap parik ni halak. Ndang apala sarupa hata tubu dohot sorang. Boi do hata i sorangan, maisorang.

Dipoda-poda i angka natorasna do boruna, unang gabe paminsangon dung marhamulian, sotung didok simatuana, boru na so hona ajar. Diajari do diruhut-ruhut ni ulaon naboru, martonun mangaletek dohot mambau dohot sude angka ulaon ni naboru. Boru na pinamuli i boi do i digoari sorang tu huta i, ndang tubu di huta i. I ma sada tudosan sian hata pangidoan “sorangan anak nabisuk ma huta on”, lapatanna sian pangisi ni huta i gabe adong jolma nabisuk, ai nunga tubu hian ibana.
MANGEBANG
Mangihuthon adat, jumolo diboan do poso-poso i mangebang asa boi nasida mandapothon pesta manang paningkiran/ memereng bangke. Dung sidung ulaon pangkaroanion, diboan do poso-poso i mangebang di ari onan. Sada ruhut nadenggan do dihalak Batak ulaon mangebang. Molo tung adong tutur naso sanga tingkina dohot mangkaroani poso-poso i, disi ma dipasahat siluana jala dibahen natoras ni dakdanak i do (dipatupa) lampet dohot pisang silehononna panganon ni angka tuturna na jumping di onan i jala na mangalehon siluana. I ma dilehon songon ganti ni (sipanganon) silehon-lehon ni tuturna i, unang hira natinalup poso-poso namanjolo, ai ingkon do marbalos angka adat.
MARTUTUAEK
Dirajumi halak Batak do uju i, ramun do ina nabaru mangintubu ala sai ruar mudar na kotor, digoari do mudar na kotor i daro-daro. Dung marumur dakdanak i donok tu tolupulu ari, dohot paretongan molo sorang di Artia unang jolo dapot muse ari Artia di bulan na ro, diboan natorasna ma dakdanak i (poso-poso) dohot inangna pangintubu, mandapothon Malim, didionna ma poso-poso i. Somalna uju i tu batang aek di boan laho mandidi poso-poso i hombat tu luatna be), jala laos diuras ma inangna pangintubu asa ias ibana sian angka naramun jala dibahen ma goar ni poso-poso i.
Dung jolo diuras angka Malim do ina namangintubu i asa boi ibana marhobas di angka loloan ni Raja, ai dirajumi halak Batak naparjoloi do, ndang sanggam ina nabaru maba, patupahon angka sipanganon ni raja na marlolo, i do alana ingkon jolo diuras. Tu paninghiron pe (maujana), ndang dijujui ina i laho manang mandapothon maujana i. Molo tung ingkon do ina i laho tusi, ditadingkon do poso-poso i di jabuna manang dipasahat tu sisolhotna.
MANGGOAR-GOARI
Dung martutuaek poso-poso i nunga margoar ibana, jala ido umbahen dipangido angka natua-tua sai goar sipajou jouon ma goarna i jala goar sipaihut-ihuton. Dilehon (didok) angka natua-tua do umpasana:
Dangka ni hariara tanggo pinangait-aithon
Sai siripe gabe-siripe horas mamboan
Goar nai sitongha panahit-nahiton

Adong do dua ragam haroroan ni goar di halak Batak jala didok ma i goar tulut dohot goar alalan, na boi muse patorangon di angka tingki na asing.
Olo do adong dakdanak dung dibahen goarna sai marsahit-sahit, didok natua-tua ndang tarboanna goarna i, umpamana dibahen goar ni dakdanak i SIGURO asa anggiat guro nian haroroan dohot pangomoan di natorasna, hape dirajumi natorasna i lam tu surutna do pangomoan nasida jala dakdanak i pe gabe sai marsahit-sahit. Gabe diganti ma goarna i gabe si Benget jala dipabotohon tu angka raja dohot natua-tua. Ima nadidok di ugari ni habatahon manggoar-goari.
Ragam ni haroroan manggoargoari;
Songon hatorangan dijolo; di tingki namartutuaek dakdanak i nunga dibahen goarna alai dung lam magodang pamatangna lam tarida bangho-bangho nauli di ibana umpamana si Sabar do goarna jala ndang olo ibana mandongani angka donganna mangulahon haurahan, jala sai olo do ibana mamodai angka donganna samagodang. Ibana dipajolo donganna mandok hata diloloan gabe digoar-goari ma ibana ampa: ampar dungdang.

Ala godang do marama tu dakdanak i dohot marompung angka naung magodang dohot naung sohot ripe, asa boi panjouhonon ni natorop gabe dibahen ma goar-goar na; ompu binglau, op jarojak, d.n.a.
Angka jolma napinajolo diangka panguan, dohot di partontangan gabe manghorhon hamonangon digoargoari ma i; ompu ni bisuk.
Di ulaon ugari diharingkoti manurat dohot mangaraksa ulaon di goari ma i; parmaksi.
PAUSEANG
Pauseang ima goar ni parbagian ni boru di angka na boi. Dilehon do pauseang di tingki pamuli boru, alai tangkas do i dipatondong tu sinamot ni boru na muli i. Ndang asal dilehon boti. Jala andorang so dipasahat pauseang tu boru na muli i, tangkas do i diligi (digoari didege-dege) paranak. Disungkun do marboni sadia hauma i. Molo marboni 6 solup ingkon lehonon ni parboru i do boni ni hauma i 6 solup di tingki pasahat pauseang i. Olo do di tingki mulak une dipasahat boni i jala pauseang na pinasahat ni natorasna tu boruna namuli i. Boi do muse dipasahat boruna i, gabe pauseang muse tu boruna. Sian i do sialana umbahen didok tulang ni namuli sijalo sinamot paidua.

Jala molo naeng gadison ni boruna i hauma pauseang i, ingkon jolo marpanungkun tu hula-hulana, molo diarga halak hauma i umpamana 100 belek, boi do i gabe 70 belek tu hula-hulana i, jala digoari mai mulak tu rangkena.
Sinamot, digoari do i muse boli ni boru, ido umbahen adong dua pandohan manjalo/mangkatai sinamot ni boru manjalo boli ni boru. Marhata do angka raja-raja dohot angka natua-tua natunggane, tangkas jolo masiunduhan do parboru dohot paranak digodang ni sinamot sipasahaton ni paranak.

Molo diunduk sinamot marpauseang, diasam do arga ni pauseang siboanon ni boru namuli i, umpamana 200 belek (eme), unang adong na masirugian (mangururi). Molo angka ompu na parjolo i, digoari do i barita na tinaruhon. Angka parsinamot na humurang ndang barani/olo nasida manaringoti pauseang. Jolo dirajumi do pambahenanna, ido umabahen adong mandok nunga hulilit bolonhu, husuhat ginjanghu, ndang talup di ahu manjalo pauseang, asima rohani Tuhan tu joloan on sai sinur ma napinahan gabe naniula asa adong panamotan sinamot naboi paihut-ihuton.

Diasam angka ompu naparjolo i do molo marhata sinamot ingkon tangkas di rajumi asam ni pauseang 200 belek boras, horbo marasam 150 belek boras, mas marasam 50 belek boras, suhini ampang naopat gabe 40 belek boras. Jadi molo pinapungu sude asam ni sinamot i arga sinuaeng on gabe 440 belek boras. Molo mardos ni roha paranak dohot parboru, boi do marpauseang di hutana, lapatanna gabe dilehon simatua ni boru namuli i ma tano manang hauma tu parumaenna dohot anakna, digoari mai ragi-ragi ni sinamot. Jadi hira 2 ragam parbagian ni anakna i, ima ragi-ragi ni sinamot dohot panjaean.
Marragam do ruhut ni parbagian di halak Batak. Parbagian di anak digoari panjaean, parbagian tu boru digoari ma i pauseang. Ido umbahen adong hata i mandok; seang do pauseang molo soadong marhaseanghon, jala unang diseang-seanghon pauseang. Ndang ingkon sai sude boru ni sada ama sijalo pauseang, umpamana: adong lima halak boru ni sada halak, tolu mandapot pauseang, na dua halak nari ndang dapotan pauseang. Angka boru na martinasak do dapotan pauseang.

Maiturun somalna ndang dapotan pauseang, dung pe digarar adat sulang-sulang tu hula-hulana asa barani manaringoti pauseang. Adong do pauseanghon tu boruna ogung, adong do angka barang na arga na asing, piso halasan, dohot namarragam tu haringkotanna.
DONDON TUA
Naginoaran ni ompu angka na parjolo i dondon tua ima parbagian sian ompungna tu pahompu sihahaan tubu ni anak sihahaan. Anak sijalo dondon tua, dua hali dapotan, parjolo dapotan ibana sian ompungna dondon tua, dapotan sian amangna panjaean. Somalna di tingki na martutuaek do dipasahat ompungna dondon tua dohot indahan arian tu pahompuna. Di ujung ni ngolu ni ompungna sipargugu do sijalo dondon tua dohot si jalo indahan arian songon gugu ni natorasna, ndang digoari nasida sipanumpahi atik pe dihorong ni pahompu nasida.
INDAHAN ARIAN
Naginoaran indahan arian ima parbagian ni pahompu tubu ni boru sihahaan. Sarupa do pahompu sijalo dondon tua dohot sijalo indahan arian, rap sipargugu do nasida di ujung ni ngolu ni ompungna. Diujung ni ngolu ni natua-tua, ditingki namardondon tua (magaliathon sanggul) parumaen sihahaan do manghunti ampang na marisi sanggul i. Alai molo dung adong pahompu ni natua-tua i sian anak, nialap ni pahompuna i nama manghunti sanggul i.
OROAN
Dipartingkian ni angka ompu naparjolo i, masa do paorohon anakna tu boru ni tulangna, alai ndang sai holan na marboru ni tulang dohot maranak ni namboru asa masa paorohon. Pinatorang ma jolo saotik tarsingot tu na paorohon dohot oroan.
Ditingki metmet dope anak dohot boru ni hula-hulana, dipaorohon nasida ala hinorhon ni denggan ni palilung ni namarhula-hula marboru. Di tingki paorohon anakna tu boru ni hula-hulana, asa adong rahut-rahutna, olo do dipatudu santurpuk hauma laho boanon ni boruna i gabe pauseang dung marhasohotan nasida.
Di angka na marale-ale pe masa do paorohon anakna tu boru ni ale-alena, tudosanna; adong ma dua halak partiga-tiga horbo sahalak marga S sahalaknai marga P, ala dos ni roha nasida jala angka palilung nadenggan, gabe markongsi ma nasida di partiga-tiagaon. Molo marga S manuhor horbo dohot manggadis, dohot do pangomoan i dibagi dua nasida laos songon i muse molo marga P manuhor dohot manggadis, sai dibagi pang nasida siganup ari, gabe saut ma dipaorohon marga S anakna, tu boru ni marga P. Hira songon i ma hatorangan najempek tarsingot tu OROAN dohot NAPAOROHON.
MANGARIRIT
Didia do asing ni na martandang dohot na mangaririt? Angka doli-doli naung magodang jot-jot do i laho martandang mandapothon angka donganna doli-doli dohot namarbaju. Di partandangonna i do olo gabe tubu tu rohana mangaririt naboru na suman jala na umbuk tu rohana. Di angka tingki na salpu, olo do natoras ni baoa mangaririt laho parumaenna.
Marragam do pangaririton di halak Batak Toba. Molo di Toba Holbung masa do najolo, molo dung matua sada natua-tua maranak namet-met dope ibana olo do diparirithon anakna i nang pe so gok dope umurna laho mangoli, alai jotjot do i dapot di anak sisada sada. Namasa sisongon i digoari halak Batak Toba do i PARUMAEN DILOSUNG. Anakna diparirithon, amana do nampunasa di sihabunian, alai angka na tinubuhon ni parumaenna i dietongi do rindang ni anakna i.
Marragam do sangkap ni roha di pangaririton, adong do i marnida hamoraon dohot hasingalon ni hula-hula ni boru-boru i. Alai nang namora parboru ianggo so basa do mangalehon pauseang sipata do tartading boruna. Hansit do na manarita, humansit muse do na so adong sisaritaon. Taonon bubu do pambuaton sian na martondong, molo so dapot dibonana, ditonga-tongana, molo so i nanggo di ujungna.
TANDA BURJU
Dung unduk masioloan sahalak doli-doli dohot sahalak namarbaju na tinongke ni rohana tinodo ni panailina dipabotohon ma parjolo tu angka dongan na naposo. Dititi nasida ma sada ari asa masilehonan TANDA nasida jala digoari nasida do i TANDA SAUT.
Diarahon doli-doli do dongan haposan ni rohana di na pasahat tanda i ibana, jala namarbaju i pe tong do mangarahon donganna namarbaju asa gabe adong sitindangi dohot sijongjongi di nasida nadua. Ditingki na pasahat TANDA i nasida dipatupa nasida do sipanganon hombar tudos ni roha nasida nadua.
Ndang apala sai ingkon dos arga ni tanda i, boi do sada ulos lehonon ni namarbaju, boi do sada tintin lehonon ni doli-doli. Di tingki pasahat i nasida nadua dipatupa do adatna tu donganna naposo, digoari ma i hotang-hotang na. Hepeng do dilehon hotang-hotang na i sibagihonon ni angka naposo na mangadopi ulaon i. Tung sura adong ro manopot namarbaju i, ndang jadi unduhonna be, ai nunga adong tanda ni anak ni halak dijalo.
Doli-doli pe tung sura dijujui natorasna ibana tu boru ni halak, na so jadi oloanna be, ai nunga dipasahat tanda burjuna tu boru lomo ni rohana. I ma patuduhon arga ni tanda dihalak Batak songon sada padan na togu do i di nasida;
Dengke ni sabulan tu tonggina tu tabona
Ise si ose padan tu ripurna tu magona
Togu urat ni bulu toguan urat ni padang
Togu ni dok uhum toguan nidok ni padan
Ima sada diugari ni habatahon, tung naso jadi do oseon padan.
DOMU-DOMU
Dung adong roha napadonok sahalak doli dohot sahalak namarbaju, dipaboa be ma tu natorasna naung adong parbogasonna. Disuru natoras ni doli-doli ma suruanna haposan ni rohana mandapothon huta ni parboru. Jadi borhat ma na sinuruna i mandapothon huta ni parboru. Dijumpangi ma dihuta i sahalak sian dongan ni parboru i, mangkatai ma nasida rampak patolhashon tu natoras ni namarbaju i.
Dihatahon nasida nadua ma aha hinarohon ni nasida tu natoras ni namarbaju i. Tung sura adong na olo manang na hurang suman diroha ni parboru, ingkon malo do domu-domu paturehon saluhutna i. Tung adong pe pamola-mola ingkon malo do domu-domu mamudun sude pangkataion. Sugari adong hata na manarita sian parboru tu paranak dohot sabalikna, domu-domu do sipaturehon narundut disi. Ido umbahen manjalo jambar HANGKAM domu-domu, alana, di sude pangkataion ingkon boi do dihangkam domu-domu.
MARHORI-HORI DINGDING
Borhat ma sisolhot ni paranak manopot huta ni parboru patorushon pangkataion naung tinotas ni domu-domu. Uju i diharbangan manang dipartungkoan ni huta dope marloloan nasida ndang apala ulaon martonga ni jabu dope sisongon i. Somalna tuak tangkasan dope diboan paranak dongan ni gabur-gabur. Umbahen ndang apala martonga ni jabu ulaon sisongon i, atik tung adong panundati, ala sitongka do molo martonga ni jabu siulaon gabe sundat, i do umbahen didok:
Sapala pantis, pantis di siagalangan.
Sapala naung diula, sitongka di paralang-alangan.
(Siagalangan = jabu ruma, siatungholan = jabu sopo).
Laos ditingki na marhori-hori dingding i do ditaringoti panamotan dohot adat na mardomu diulaon i. Molo dung masitomuan raja na pinajolo ni paranak dohot raja na pinajolo ni parboru marnatampak dohot raja ni domu-domu, boi do disi dilehon patujolo ni ingot-ingot ni sinamot.
MARPUDUN SAUT
Marragam do hata Batak taringot tu hata pudun, ima; 1. Pudun mangolu. 2. Pudun mate. 3. Pudun ro. Mamudun lapatanna pasadahon. Pudun saut: pasadahon jala pasauthon angka tahi dohot pingkiran di angka parbogason, parsohoton ni sahalak doli-doli dohot namarbaju. Ditingki namarpudun saut tangkas do i diatas ni sipanganon jala palolo parjambaran do diulaon i, huhut manjalo ma parboru patujolo ni sinamot, manjalo ingot-ingot jambar ni do situan natorop. Ima na ginoaran ingot-ingot ni sinamot dohot na marhadomuan tu ulaon namarunjuk. Di tingki namarpudun saut do ditotas rumang ni saluhut angka naringkot, na marhadomuan tu paradaton i sahat dohot ari parunjuhon.
TANDA BURJU DOHOT TANDA SAUT
Dung martopi parbogason ni sada doli-doli dohot namarbaju dipasahat ma muse tanda burju dohot tanda saut, jala di atas ni sipanganon nama i.
Molo mangose janji baoa di padan nasida, simago-mago do tanda na sian ibana, alai molo namarbaju do mangose ingkon silompit dua do gararonna.
Habang ruba-ruba, tu dangka ni singgolom
Na sada gabe dua, na tolu gabe onom utang ni sipahilolong
Pat ni lote, tu pat ni satua
Mago ma pangose, horas na ni uba.
TINGKIR LOBU
Ditaon 1965 tu toru, torop do doli-doli dohot namarbaju marlangka mangalua dohot maiturun, ala na ndang songon si saonari on dope. Molo ulaon martinasak ditingki i, ingkon adong do sinamot asam ni 200 kaleng boras jala ingkon tangkas do dihatai taringot tu todoan suhi ni ampang na opat jala ndang boi gait. Lumobi tu tulang ni na nioli, ai sijalo sinamot paidua do i jala amang tuana manang amang udana sijalo pardua ni sinamot.
Boasa didok tulang ni namuli sijalo sinamot paidua? Hauma pauseang na binoan ni inang pangintubu ni namuli i, boi do muse dipauseanghon tu boruna na muli i, alai ingkon siparbinoto do tulangna. Amanguda manang amangtua ni namuli pe umbahen digoari i sijalo paidua ni sinamot, olo do i manopik haumana tu boru na pinamuli ni nasida. Ima angka ruhut na togu di adat Batak, alai holan tu sijalo todoan do i, dang ala lima tulangna manang opat amangna martinodohon gabe sarupa sude. Ido umbahen molo pamuli boru sai matua jolo di hatai sijalo todoan.
Molo pinaihut-ihut, sinamot 200 kaleng boras tu tulang 20 kaleng boras tu namboruna 10 kaleng boras tu amang uda 20 kaleng boras tu iboto ni namuli 10 kaleng boras, gabe punguma sude 240 kaleng boras. Molo hepeng nuaeng hira-hira 240 x Rp 50.000,- ima Rp 12.000.000,- (sampulu dua juta rupiah). Alai molo di angka namora, boi do i digonopi, alai molo tu dongan napogos na hurang dabu-dabu borat do i. I do umbahen godang langka mangalua dohot maiturun.
Molo dung diluahon anak ni paranak boru ni parboru ingkon do taruhonon ni paranak siboa-boai tu huta ni parboru paboahon naung dirajahon boruna i. Hata nuaeng nunga sipata risi tupinggol ni na mangantusi ruhut, didok manaruhon ihur-ihur, jala olo do didok muse mangallang ihur-ihur ni boru. Ima hata na so marpaho. Ingkon marpaho do molo mangkatai. I do umbahen sai didok natua-tua nuaeng on ndang adong piga na boi pahot ruhut paminsangon. Jolma naposo pe nunga adong na so mangkaringhoti ruhut, gabe hira na alogoon nama ugari i, ala so rap mangkaringkoti.
Molo dung ditaruhon paranak siboa-boai, tu huta ni parboru, borhat do muse sian parboru, tu huta ni paranak mangaligi boruna i manang na toho do diparaja, ima na ginoaranna langka pangihut-ihut alai laos i do TINGKIR LOBU. Maningkir, manang na pomparan ni na raja do pangoli i tading-tadingan ni bosi marihur. (Tading-tading ni bosi marihur hata nauli do i, ai pinompar ni parpiso halasan do lapatan ni i.)
Masa do di tingki najolo i ditarik parboru boruna sian huta ni paranak ala so domu pamerengan ni parboru i tu paranak. Alai adong do boru na manghongkop hamuliana didok tu natorasna; “molo pogos pe helam on napogos hu do i, molo susa pe na susaongku do i, tumagon ma sirang ulunghon boan tu hutamu, alai anggo badan hu ingkon tinggal nama dihutaon”, ninna. Alai adong do deba boru i na olo mulak diboan natorasna.
Molo masitomuan do pangkataion ni parboru dohot paranak, masisisean ma nasida taringot tu ulaon na mangihut, ai ndang mamboan sipanganon dope parboru molo ulaon tingkir lobu. Laos tingkir tanggtingkir lobu i do digoari. LOBU, LUMBAN, HUTA. Hira padonok do pangantusion ni i.
Sipanganon ditingki tingkir lobu, tong do paranak patupahon, ai adat ni Batak mandok si panangkok namale si patuat nabosur. Taringot tu ruhut ni na masisisean ndang pola pinatorang, alana ulaon na somal do i. Dung sidung nasida marhata sigabe-gabe digollit nasida do sinamot sigararon ni paranak tu parboru di pesta unjuk, jala ndang marsibuha-buhai be i. Siboa-boai i do ganti ni sibuha-buhai. Alai molo ndang tarpatupa paranak dope pesta unjuk, “holan pasu-pasu raja ma jolo rajanami”, ninna paranak, sijaloon ni parboru ma PASITUAK NATONGGI.
SIBUHA-BUHAI
Dialap manang ditaruhon jual, sipatupaon ni paranak do sibuhabuhai, alai molo naung hea muli do boru na marunjuk i, ndang sipatupaon be sibuhabuhai, ai tung na maiturun pe boru i, gabe sirang nunga naung dijalo huta ihur-ihur siboaboai. Molo adong pe na masa ditingki saonari on na so patupa sibuhabuhai ala na so haru diantusi be lapatan ni ulaon UNJUK.
Manganhon sibuhabuhai pe ndada sipanganon tulbu i, holan hasuhuton do dohot tutur na solhot dohot dongan sahuta, manganhon i. Nuaeng on molo so dialapi manang marpaima suhut laho manganhon indahan sibuhabuhai gabe sarita bolon ma i tu hasuhoton. Ima na umbahen gabe lam masursur adat i.
Sibuhabuhai dibagasan jual do i marlapikhon ampang. Na marlapatan do i tu hata SUHI NI AMPANG NA OPAT, alana ampang i do sanggul ni siulaon (partanda). Molo sibolang tutup ni jual nunga dipatuduhon tutup ni jual i lomuk ma na gabe parjuhut, molo ragi hotang tutup ni jual ima patuduhon sisemet imbulu (lombu) parjuhut, pinunsaan manang ragi idup ima patuduhon sitingko tanduk parjuhut, jala boru tubu manang iboto ni pangoli do sihunti jual.
MARUNJUK
Dung simpul marsipanganon dohot marbagi parjambaran hombar tu hapeahanna be, marlolo ma angka raja dohot suhut, suang songon i na ginongkon ni suhut paranak dohot parboru, ima na ginoaranna na humaliang na humaloho. Holan di ulaon unjuk do dapot i, alana paranak manggongkon hula-hulana, boru, dongan sahuta, ale-ale dohot tulang rorobotna. Suang songon i nang parboru sarupa do panggongkon ni nasida, tamban i rap marsuhi ni ampang na opat.
Suhi ni ampang na opat sian paranak:
PANGAMAI (Bapauda manang Bapatua)
PANGGONGKON (Haha ni pangoli)
PAROROT (Namboru ni pangoli)
SIHUNTI AMPANG (Iboto ni pangoli)
Suhi ni ampang na opat sian Parboru:
PAMARAI (Bapa uda/Amang tua sijalo pai dua ni sinamot)
SIMOLOHON (Ibotoni na muli)
PAROROT (Namboru ni na muli)
TULANG NI NA MULI (Sijalo sinamot paidua)
Dinamarlolo angka raja dipatupa paranak ma Pinggan Panungkunan na marisihon:
Boras Parbue Santi
Tanggo-Tanggo (Ungkapan)
Napuran Sitopakon
Ringgit (Hepeng)
Gambiri (Miak-Miak)
Polin do ringgit na di pinggan panunghunan i jambar ni parboru ndang dohot paranak nampuna i (marbagi).
Dung dipasahat paranak tu parboru asa dihatahon nasida: “Masisisean ma hita raja ni boru nunga rade hamu”?
Paranak:
“Ima tutu rajanami nunga rade be hami”. Jala laos songon boa-boa do i tu situan natorop asa martangi-tangian.
Parboru:
Gokhon sipaimaon jou-jou sialusan di na ro gongkon dohot ontang muna tu hami di antaran na bidang on, hundul hita di amak tiar, tiar ma panggabean, tiar ma nang parhorasan gabe ma na niula sinur na pinahan. Nunga pinangan indahan na las hinabosurhon, pinangan lompan na tabo hinasagathon, pamurnas tu daging ma i saudara laho tu bohi, sipasindak panaili ma i sipaneang holi-holi. HORAS ma hami na maganhon tubu ma singhat ni marlompit ganda di hamu na patupahon.
Dison pinggan puti, pinggan na hot di hundulanna, asa puti ma di hamu so haliapan, puti so hapurpuran panggabean parhorasan di bona ni hasuhuton tu joloan ni ari on.
Dison parbue santi parbue bota-bota, boaboa ni jolma gabe ma i, boa-boa ni jolma mamora, di bona ni hasuhutonon di hela dohot borunami sahat tu joloanon.
Dison tanggo-tanggo na godang, boa-boa ni haroan ro. Haroan ma antong marharoan muse di bona ni hasuhuton, di hela dohot di borunami sahat tu ari na mangihut.
Dison napuran sitopakon sai topak ma anak tubu, topak ma boru sorang di bona ni hasuhuton, di hela dohot di borunami sahat tu ari na naeng ro.
Dison ringgit sitio soara, asa tangkas ma uju purba, tangkas uju pastima, tangkas ma na maduma, sai tumangkas ma na mamora di suhut sihabolonan, di hela dohot di borunami, pinasu-pasu ni raja, pinasaut ni Ompunta Namartua DEBATA
Dison gambiri simarmiakmiak, miak-miak mahasa, asi ma roha ni Ompunta na martua DEBATA sai dimiahi ma hasuhuton on, songon i nang di hela dohot diborunami sahat tu pagian ni ari. Hata ni i paboa paidua ni suhut.
Paranak:
Ia manise ma hamu rajanami di sise ni indahan masak dohot lompan na tabo. Sitiktik ma rajanami marsigompa, golang-golang ma pangarompuna, tung songon i pe na tarpatupa hami, panggabean parhorasan ma pinasuna. Tumpak ma tondimuna, sai gabe ma na niula, asa adong habosurhononhon, sinur ma na pinahan asa adong hasagathononta
Ia nunga tording-tording didok hamu songon na mamilangi, jojor bona songon na manuani. Taringot tu pinggan na hot di hundulanna, hata ni gabe-gabe horas-horas do hata ni rajanami
Parboru:
Ba ido hape raja ni boru gabe-gabe do hape angkup ni na horas. Asi ma roha ni ompunta DEBATA tumpak ma roha ni uhum dipasaurhon ma tu hita sigabe-gabe si horas-horas. Alai marangkup do na uli mardongan do na denggan siudur na songon na mardalan siangkup na songon na hundul, siudur ni na uli angkup ni na denggan, tangkas ma paboa hamu sitangihonon ni sipareon sipeopon ni roha di antaran na bidang di bisara na godang on.
Paranak:
Olo ma tutu rajanami manungkun ma hamu digok ni na uli di saur ni na denggan siangkupna songon na hundul siudurna songon na mardalan, songon gaja maradu songon dengke mudur-udur paboaon ma rajanami.
Ia diari na salpu i, mardalani anaknami tu huta ni raja i, pajumpang ma dohot boru ni rajai i, masipaidaan ma nasida di rupa, masi botoan di roha, unduk masioloan ma nasida. Marunung ma hami di boa-boa ni anaknami na olo do boru ni raja i pangunsandean ni anaknami songon hariara na bolon, songon pasi ni sopo gorga. Molo boru ni raja na sumurung na gabe jala namora alapon, ingkon sombaon do raja i dohot jari-jari sampulu lapik ni tapian sitio-tio, di bisara na godang di antaran na bidang, huhut mangido pasu-pasu sian raja ni hula-hula, dongan tubu, pariban, dongan sahuta, ale-ale dohot boru, asa manggabei manghorasi nasida pasauton ni ompunta DEBATA, i do hatani i rajanami.
Parboru:
Ido hape raja ni boru, di ginjang bogas ni hora, di toru bogas ni gaja. Anak ni namora do hamu, pomparan ni raja. Uli do nipinami olo anakmuna marhaseang borunami. Nang pangidoan tu ompunta DEBATA sai marrongkap ma nasida songon tuak marsibar songon ambalang rongkapna gabe ma borunami i, rongkapna horas.
Pirma toras ni pongki, bahul-bahul pansalongan.
Pir ma tondi ni borunami i, siboan tua ma i tu jolomuna
Marangkup sinaadongan
Giring-giring gosta-gosta
Sai mangiring ma nasida
Huhut marompa-ompa
Na tangkas di arina
Na ontong di bulanna
Bintang narumiris, ombun nasumorop
Maranak nasida riris, marboru torop
Madakdak ma singkoru,
Bontar songon simbora
Maranak ma nasida marboru
Gabe jala mamora.
Ima hata sipaliaton Raja ni boru? Dialusi paranak ma, ima dipaliat rajai, dipaliat ma i, tu raja, raja na niontang ni paranak dohot na tinogihon ni parboru. Ido umbahen didok hata mangaliat, hata saur- saur hata sigabe gabe.
Parboru:
Nunga mangaliat hata sigabe-gabe hata horas-horas, liat ma di hamuna hagabeon liat nang parhorasan. Nunga nauli nipinami namora do hape pamoruannami, pagodang hamuma panamotanmuna, ia mas do asa binahen tu pinggol ia ringgit do asa binahen tu puro, ia lombu manang horbo asa binuat batahi.
Paranak:
Ndang parmas hami rajanami, ndang parringgit di hombung jala ndang parhorbo manang parlombu. Ia adong otik na pinuhutan ni borumuna i, ido na tarpatupa hami.
Jadi dipasahat paranak ma sinamot tu parboru hombar tu naung digoli, dung dipasahat paranak sinamot tu parboru, dipangido parboru ma muse urat ni sinamot, didok hata nuaeng on panggurgurina, jala polin do i jambar ni raja panise ndang jambar marsitaripar i tu raja parsinabul.
Dung simpul panamotan mangampu ma suhut paranak.
Pangintubu:
Nunga marliat liat hamu rajanami mangalehon pasu gabe pasu horas tu anak dohot parumaennami on, ima tutu na gabe taor jala na gabe pagar di anak dohot parumaennami pasauton ni ompunta DEBATA. Jujung ma di simanjujungnami, tuak di abaranami ampu ma di ampuannami panggabean parhorasan.
Naung sampulu pitu
Jumadi sampulu ualu
Hata pasugabe pasuhoras
Ampuonnami ma i tangkas
Martonga ni jabu
Turtu ninna anduhur
Tio-tio ninna lote
Hata pasu-pasumuna i
Unang muba unang mose.
PARJUHUT DOHOT RUHUTNA
Juhut, ima na ginoaran angkup ni sipanganon. Alai holan di pesta unjuk do digoari juhut manang parjuhut, ai molo ulaon saur matua dohot sarimatua digoari do i ola manang boan. Pesta parunjuhon digoari do i martinasak. Naro do i sian hata tasak, lapatanna tangkas di haboion. Dua bagian do parunjuhon, sabagian dialap jual sabagian ditaruhon jual.
Dialap jual martinasak, dihuta ni parboru ma i, ditaruhon jual martinasak di huta ni paranak ma i. Di pesta parujuhon di angka na tuk, dibuat paranak ma sitingko tanduk (horbo) gabe parjuhut dohot sada lomuk (babi). Sulang-sulang parborupe dibuat ma sisemet imbulu na gabe singkat ni dengkena. Sude nasa na margoar ni sitingho tanduk di pasahat paranak ma i tu parboru gabe jambarna dohot jambar ni tinogihonna. Sude nasa na margoar ni sesemet imbulu, dipasahat parboru ma i tu paranak gabe jambarna dohot naniontangna. Ima, ginoaranna adat na marpanggohi.
Siingoton, ala goar na humurang do diulaon adat dohonon horbo, diulaon unjuk di goari ma i Sitingko tanduk ulaon saur matua, sarimatua: gaja toba. Babi diganti ma i molo ulaon unjuk: lomuk, molo ulaon saurmatua diganti gabe simarmiakmiak. Molo ulaon saurmatua diganti ma goar ni lombu gabe sitio-tio dohot ulaon na hombar tusi. Molo di ulaon unjuk diganti gabe sisemet imbulu.
Molo laos sian parjuhut i do ulu ni dengke ni parboru, rap manggarar ma paranak dohot parboru di parjuhut i. Dua partolu ma gararon ni paranak, jala sapartolu ma gararon ni parboru. Ianggo lomuk sulangsulang ampe tu paranak do i.
Manambol sitingko tanduk manang sisemet imbulu diorai angka raja do i najolo, molo sohea dope ibana manambol lomuk (siparmiak-miak). Ndada ala ni kasta i manang tingkatan. Na dihabiari angka raja-raja do, atik beha so tasak dope hasuhuton mangulahonsa unang sega adat i sosa nang uhum. Haru nangkok tu jabu ninna jolo degehonon do tangga parjolo paduahon dohot satorusna i pe asa masuk tu bagas.
Mangihuthon hatorangan ni Guru Pitara Siahaan, dung pe tubu Raja Bond Vreeniging, masa ma hata; “Ise Mangorai”, gabe masiboan nabinotona ma olat ni i, jala jambar ungkapan pe ndang tu siunghap hata be dipasahat. Gabe hurang masiantusan be aha tujuan ni siulaon, margundongpong ma na mangantusi ruhut.
PASAHAT SULANG-SULANG
Diangka tingki naparjolo i molo martogi (manggonghon) parboru tu pesta parunjuhon ni boruna songon on do hatana. Di ari adui mahita manjalo sulang-sulang ni borunta rap marnatampak ma hita manjalosa. Ala sulang-sulang bona ni siulaon do i di parunjuhan, hasangapon ni adat batak do i jala habolonon ni uhum na, jala hasurungan laho umpungka partuturan.
Nuaeng on ndang apala arga be idaon pasahat sulang-sulang ditingki parunjuhon, molo tung adong pe hata begeon mandok “sulang-sulang”, digorahon nama di tingki namarbagi lompan. Nunga disi lompanna laos disi ma sulang-sulangna. Molo pinaihut-ihut hata i nunga gabe sude tutur na ro i dohot painondur na hona sulang, ai dohot do nasida manjalo lompan. Hata najempek: mambahen marsuhar aek tu julu. Nang najolo, ndang apala sai sude tinogi ni parboru disulang alai dipasahat ma juhut sulang-sulang panggonopi (satonga ampang) tu tinogi ni parboru.
PATURE SULANG-SULANG
Pature sipanganon sulang-sulang, ndang sumbarang parhobas palolo i. Dipillit do napantas jala natobok marroha, asa mararur jinamana hasomalan ni namaganhon maralatan sorimatandang. Di tingki manganhon sulang-sulang, panulang pe ingkon dipillit do halak napantas jala naung tang diruhut, ai na pailahon suhut do panulang i molo so suman panulangna, gabe hona toru parhobas dohot huta.
MANAKSANG SULANG-SULANG
Manaksang sulang-sulang, tongka bolon do masuk holi-holi, unang amporotan namaganhon. Sangkalan pe ingkon dipillit do hau, ndang dipangke hau namura malamot, ai gabe sampur dohot saksang. Remet situtu do i disaksang, ima ginoaranna : saksang sibahue, boi bonduton nangpe soapala lamot hinilhil. Molo dibursikhon na manganhon sulang-sulang i alatan bursik-bursik tu raja ni huta do. Ido umbahen dipillit natua-tua na pantas, na tang jala tobok marroha, na manghobasi (marmasak). Molo pasiakhu manang paansimhu pe sulang-sulang i tong do na paurak raja i.
Ndang pola sibahenon namargoar ni lomuk sulang-sulang alai, sai dipasinok do utok-utok ondolan pusu-pusu, dohot hodong-hodong ni ihur-ihur. Limpa dohot do i di saksang, jala ndang masuk bagian butuha agiape butuha raja. Ditingki martuahon indahan nalas parboru dohot paranak, pintor dipasahat do tudu-tudu ni sulang-sulang, jolo dipaandar nasida do i, asa diboto rumangna. Tu parboru dibahen ma di ginjang ni saksang ondolan dohot sada pia. Tu paranak di ginjang ni saksang dibahen ma pusu-pusu dohot sada pia, jala pintor didai parboru dohot paranak do i, ala i do bona ni siulaon. Adat do i dohot uhum. Ima nuaeng on toropan diagohon sian tonga-tonga ni adat parunjuhon.
RUHUT MANULANG
Parjolo do tu ina pangintubu pasahaton sulang-sulang ipe asa tu ama parsinuan, nang pe mangolu ompunga, ima apala ompung ni namuli. Hot do ingkon parjolo ina pangintubu manang ina panoroni pei dohot ama pangintubu agia pe ama pangkampi simatua doli i. Ndang jadi ngap-ngap roha ni (ina) pangintubu manjalo parjolo sulang-sulang i, nunga adat naung sinaktihon ni sijolo-jolo tubu i na gabe tungko siingoton jala tuhe sigaton sahat tu pagian ni ari.
Manulang suhut parboru sian dongan tubu paranak ma i, alai boi doi sian boruna. Dipillit do jolma na raja. Na maniop pinggan inganan ni sulang-sulang pe, dipillit jolma na hormat asa marhantus (khidmad) siulaon, ai bona ni siulaon do i, jala manghirim sahala hatuaon di anak dohot boru do i.
Di na marunjuk rap disulang do parboru dohot paranak, alai sian boru ni paranak ma dipillit gabe panulang tu paranak. Hot do boru na raja jala na hormat dipillit, ai so adong inganan ni jolma sijekjek di ulaon Batak.
Jot-jot do sulang-sulang, ndang boi dipangan na sinulang, ala so diboto panulang ruhutna, jala nunga jot-jot panulang diasupi na sinulang, ala margulu-gulu simangkudap ni na sinulang i dibahen, gabe manghorhon guntur siulaon uju pasahat sulang-sulang. Porlu ingoton; tiniop ma juhut sulang-sulang i dohot dua tangan, niantan ma sir-sir siat tu simangkudap ni sisulangon, dung i pinatoho ma jari-jari naualu tu simangkudap ni sisulangon. Ina ni tangan naduanai ma mangonjar juhut sulang-sulang i pamasukhon tu simangkudap ni na sinulang, gabe ndang margulu be osang manang hurum ni na sinulang asal ma marrumanghon sendok binahen jari-jari naualu i.
Molo manulang parboru huhutma didok: Martua ma husulang nantulangnami on, tumpak ma tondina jala tumpak nang sahalana, sai gabe ma boru nasida i tumpahon ni tondina jala tumpahon ni sahalana pasauton ni Ompunta Namartua Debata.
Binuat ma muse juhut i nasa godang ni naparjolo jala ni udutan nidok: Hupatangkas hupaduahalihami, asa tangkas gabe jala tangkas horas boru nasida i. Binuat muse ma juhut i hot nasa godang ni naparjolo huhut nidok; pinatangkas pinatolu hali, asa tung tangkas panggabean i dohot pardinginan i di boru ni nasida dohot di hami saluhutna.
Sarupa do pambahenanna dohot tu simatua doli, holan sigontion hata nantulang gabe hata tulang, songon i nang tu ompungna gontion hata boru gabe pahompu, tu tulangna gontion hata boru gabe hata ibere. Ganup sijalo todoan hot do tolu hali sulangon. Angka suhu ni partubu ni parboru sisulangon do nasida asa nunga sisoli-soli ni uhum i. Ala sisada boru nasida alai ndada pola ingkon tolu hali, tuk manang holan sahali, huhut ma nidok: martua ma husulang hami nantulang nami/tulang nami on tumpak ma tondina tumpak ma sahalana sai gabe jala madingin boru nasida i. Dung ris marsuhu suhu, dijojori ma huhut didok; nion sulang-sulang tu hamu.
Manjalo adat Raja Baso (upa panulang) do na manulang parboru. Dos do balgana dohot olop-olop huta jala polin do i holan jambar ni raja panulang dohot raja panampin sulang-sulang, ndang sibagion ni huta i manang horja. Hot do tolu hali paranak sulangon jala songon ruhut na di ginjang i do pambahenna. Asing do ianggo hatana.
Songon on do pandohanna; Martua ma husulang dainangon tumpak ma tondina tumpak ma sahalana sai tu gabena ma hami angka iananghonna on tumpahon ni tondina dohot tumpahon ni sahalana. Pinatangkas pinadua hali asa tangkas hami gabe jala tangkas horas. Pinatangkas pinatoluhali asa tung tangkas panggabean pandinginan i di hami saluhutna ianakhonna.
Holan paranak dohot ompung ni na marunjuk do sisulangon, sidung i panjornihononhon nama tu dongan tubu dohot tu hulahula ni paranak. Ndang jadi sarita i, ai na pasahat sulang-sulang do nasida saluhutna tu parboru. Unang hapispisan, pagar do umbahen disulang paranak dohot ompung na, jala ndang manjalo adat raja baso disi na manulang paranak, ai manangkas ianakhonna do na manulang. Adat nasomal do i.
RINGGIT PANUNGKUNON
Parjuhut do manontuhon Panungkunan, molo sitingko tanduk parjuhut si tot ni pansa ma ringgit panunghunan (marojahan tu bilangan opat) opat ribu, opat pulu ribu, digoari do i antaran na bidang, lobuan na godang. Molo sisemet imbulu parjuhut si tiang ni langgatan (marojahan tubilangan tolu, tolu ribu, tolu pulu ribu, dst). Molo lomuk parjuhut silanggatan (marojahan sada) do ringgit panungkunan. Songon i ma ruhut ni ringgit panunghunan di ulahon angka ompu na parjolo, alai ianggo na masa sinuaeng on gabe dipados nama sude ndang martanda be siulaon, jala didok natua-tua, na hot di ruhut ma i mardosdos songon simarunap-unap.
PARDALAN NI ULOS HEMBANG DOHOT RUHUTNA
Dung sidung mangampu paranak, ipe asa dipasahat jambar todoan suhi ni ampang na opat tu na tinogihon ni Parboru. Dung i pe asa padalan parulosan. Di tingki angka ompu na parjolo i, jumolo do dipasahat ULOS SAMPETUA (haen marulu), i ma na ginoaranna sisaonari on ulos hela. Dirajumi roha, alana unjuk i do umbahen adong siulaon (pesta), i pe asa mardalan ulos pansamot dohot angka ulos na marudut.
Jot-jot do gabe marsalisi pangkataion ni paranak dohot parboru hinorhon ni ulos hembang, ala so masiantusan hasuhuton na dua. Hea do binege didok parboru; molo nasa i torop ni sijalo todoan sian suhut parboru, laos nasa i do nang sijalo ulos sian paranak. Ndang adong parimbangan ni sijalo todoan dohot ulos hembang. Todoan: Suhi ni ampang na opat, tinogi ni parboru do sijalo i.
ULOS HEMBANG
Ulos hembang, holan dongan tubu dohot boru ni suhut paranak do manjalosa. Marsiboloni do partuturon, molo na bolon ni partubu do suhut paranak, jala sitorop parmoruan tontu godang do sialopan jala tupa nunga dipanjalohon suhut paranak alopan i. Molo anak sasada do na marunjuk, sude ruhut naung pinatipak mangihuthon aturan ni marsasaompu mardalan nama i, unang gabe patubu sarita mangihuthon adat pinaojak ni ompunta. Asing ni ulos sampe tua sampulu bagian bolon na i ulos hembang na porlu madalan ima:
1. Ulos Pansamot (natoras ni pangoli)
2. Ulos Pangamai (amang uda/amang tua ni pangoli)
3. Ulos Panggokhon (haha ni pangoli)
4. Ulos Sihunti ampang (iboto ni pangoli)
5. Ulos Parorot (namboru ni pangoli)
6. Ulos Pangkiro
7. Ulos Pangkodi
8. Ulos Pargomgom
9. Ulos Sahala
10. Ulos tu boru
ULOS PANSAMOT
Molo lomuk do parjuhut, olat ni ragi hotang, sibolang, bolean do ulos pansamot. Molo sisemet imbulu manang dorbia parjuhut, nunga boi panodo ni paranak ulos pansamot, jala dipahombar tu hatuaonna.
ULOS PANGAMAI
Namargoar ulos pangamai, sada do i jala tangkas do i sian dos ni roha ni paranak dohot haha anggina.
Molo adong lima anak ni suhut paranak naung marhasohotan haha ni na marunjuk, siparadeon do opat nai ulos asing ni ulos panggonghon.
Molo lima sabutuha suhut paranak siparadeon do opat nai tu haha anggina na opat i. Molo lima sabutuha natoras ni suhut paranak siparadeon do ulos lima tu amana na lima i, jala molo lima ompungna, siparadeon do lima ulos tu ompungna na lima i.
ULOS TU BORU
Molo lima iboto ni pangoli naung marhasohotan paradeon ma opat nai asing ni ulos sihunti ampang (jual). Molo lima namboruna siparadeon ma opat nai ulos asing ni ulos siparorot. Dunghon ni i, ulos hatopan nama goarna sahat ro di tubu ni ompu mangulahi. Sahat tu opat sundut partuturon ma i.
Adong do hata Batak mandok:
Ndang jadi ribahon ulosniba ala bolak, ndang jadi gotapon rambu ni ulosniba ala ganjang.
Tua ni salaon, salaon situa-tua
Tua ni halak na torop, torop sabutuha
Molo adong sibagion,
Adong dongan marpardua
Molo adong tahi ni halak
Torop dongan manjua
Lapatanna: I do laba ni halak sitorop-torop, ndang jadi metmetan di paradatan, ruhut na hot do i di habatahon.
ULOS SIHUNTI AMPANG (JUAL)
Ia na margoar ulos sihunti ampang (jual) gabe dua ma di ibana ulos. Sada tutup ni jual i, sadanari sian parboru. Ai ruhut ni adat, boru si hunti jual i do paradehon lomuk dohot indahan na dibagasan jual i. Ido umbahen didok adat: boru tugo tu pangallungan, banta tu harajaon
ULOS PANGKIRO
Pangkiro lapatanna ale-ale na hongkop di pandaraman (sahabat diakrabkan usaha). Najolo jotjotan do i dongan saparripe-ripean di pinahan. Sada hian do dituhor gabe garar pinahan nasida i. Tuhor ni pinahan i ma digadis gabe pangoli ni anak na marunjuk i. Alai adong do i sibolapinang manang sirimba hauma ni paranak. Hauma manang rimba-rimbana i denggan diurus, jala nampuna hauma i pe, ima suhut paranak i dietong pamola pinang i do i songon apala amana tarlumobi di siulaon.
Nuaeng on marragam muse hadomuan ni pandaraman ni suhut paranak dohot anak na marunjuk di angka pangabahan. Jala angka naginoaran i ndang apala sisolhot, tupa do i marga na asing. Alai ndang hea dihalupahon adat angka pambahenan na uli dohot na denggan. Si rajuman do i haha-anggi marhite ngolu siapari, i do umbahen adong digoari ulos i ulos pangkiro goar ni ulos tu nasida. Jala ndang jadi sarita i tu na mardongan tubu, ai tung manangkas do i ala ni palilung.
ULOS PANGKODI
Pangkodi, lapatanna si totas dalan. Ndang masitandaan hian parboru dohot paranak, laos songon i pangoli dohot tu na muli. Alai adong ma na patandahon, gabe masihaholongan be nasida, ujungna gabe tarjadi ma parunjuhon.
Holan patandahon do ibana, jala ndang gabe domu-domu. Molo sian tutur (horong) paranak do Pangkodi, sijalo ulos na hapal do ibana. Alai molo sian horong parboru do, sijalo piso-piso ma ibana. Dipangido parboru do i asa marsiuk, jala ditaruhon parboru hian do hepeng parsiuk. Dijaga suhut parboru dohot paranak do i, na so tupa jadi rugi jala diigil do mandok hata gabe-gabe Raja Pangkodi do i di loloan parunjuhon i.
ULOS PARGOMGOM
Molo tongon dope mangolu apala ompung ni na mangoli, lehonon ni parboru ma ulos tu ompungna i. Mangihuthon ruhut ni adat: Ragi Idup na lehet tonunna do ulos panggomgom.
ULOS SAHALA
Ima ulos hembang tu sibuat goar ni ompu. Ditingki dipampe goar ni ompuna tu ibana najolo, tangkas disahalahon do i. Diontang do raja-raja sian ganup dongan tubu, hula-hula boru, dongan sahuta, dohot raja ni horja, jala dipadalan do upa panggabei. Dipasahat dongan tubu do tu na mamampe goar i Leang Rumbu. Disulangi do na mamape goar i, ala goar ni ompu nama gabe goarna, asa boi dipanggorai na mardongan tubu dohot na hombar tu angka partuturon. Alana tangkas disahalahon bangko-bangko ni sibuat goar dohot bangko ni ompu pambuatan di goar.
Namambahen so apala masa be i nuaengon, ala na so maruhum be jolma, gogo mambuat nama di goar ni ompuna, so pola disahalahon be manang dipartutuaekhon. I do umbahen adong sibuat goar gabe baot-baoton. Nang pe goar ni raja na tarbarita diampehon tu ibana, ala so tangkas disahalahon raja gabe olo do ndang tarteasa.
ULOS SIGOHI RAMBUAN
Ulos sigohi rambuan, ima angka ulos na nilehon ni tutur na tinogihon ni parboru. Boi do pasahaton ulos sigohi rambuan tu natoras ni na muli andorang so pesta unjuk, boi do i lompit. Sigohi rambuan, ndang apala ingkon sai ulos i, boi do i angka barang na asing na ringkot di na mamungka parsaripeon i.

Angka silehon ulos sigohi rambuan pe ingkon botoon do ruhut, unang ala adong hepengna gabe ditindii ulos ni hasuhuton dohot suhut paidua. Ai na pailahon hasuhuton bolon do dirajumi i. Ala nuaeng on ndang dilului be ruhut, gabe didok ma ulos holong. Hata holong godang dope sipingkiran, holong marparbuat, holong marpanghait, holong marpanggoit, holong marpangansi, holong-holong bodat. Marragam do hata Batak taringot tu holong, ala mora do hata Batak.

Nuaeng on dung dipasahat angka tutur na tinogihon ni parboru ulos sigohi rambuan tu na marunjuk, dipapungu ma i muse huhut dilompiti gabe dipasahat ma tu parboru asa panguloshonon ni parboru tu tutur ni paranak. Gabe jebu ma berengon ni na mangantusi ruhut. Tu parumaenna do disahalahon ulos, hape gabe diumpat / dipupusi do i sian parumaen dilehon tu halak (angka tutur). Ima na ginoaranna ; adat na so marbanggua. Aut sura ro bangso na asing manulingkit adat Batak nunga tung pailahon sisongon i di adat pinungka ni ompunta sijolo-jolo tubu.
RUHUT SIINGOTON
Mangampehon ulos ndang jadi sumbarang. Jambar purnama do tinujuna (terang benderang). Asa pasahathon ulos hembang ingkon do purnama raja, unang hadoaton manghatahon, ai so apala holan ulos i pinarsinta ni na manjalosa, hata panggabean i do dohot pasu-pasuan. Ai godang do ulos dipartiga-tiga jala lomo mamillit, alai ndang na ni rajahon.
Pasahathon ulos-ulos pe, ima na ginoaran tonun sadari (hepeng) ingkon dongan tubu ni parboru do pasahat i, ndang jadi suruonna boruna manang paribanna pasahathon. Ai nang pe marulos tonun sadari na manjalosa jambar purnama do i umbahen dijalo, jadi ingkon tangkas dongan tubu ni parboru do pasahathon.
Opat do ulos na marboho di ulaon unjuk:
1. Ulos Sampetua (sian pangintubu di na muli)
2. Ulos Sampuborna (sian mangtuana/amanguda ni na muli)
3. Ulos Sabin Maligas (sian namboru ni na muli)
4. Ulos Hembangtua (sian tulang ni na muli)
Sude silehon ulos na tolunai asing ni silehon ulos sampetua (pangintubu) ingkon tangkas do dihatai todoanna.
Naginoaran ulos sampetua dohot ulos tu suhi ni ampang na opat ingkon tangkas do i siuloshonon ni parboru pangintubu, ndang dipawakilhon dope i jala holan di tingki ulaon pesta unjuk do digoari Ulos Sampe Tua. Manjalo jambar purnama unang dilangkai hepeng sisolhot. Mangihuthon adapt, molo pogos si solhot i pogos ni iba do i. Ndang tama langkaan ni hepeng hapogosonna i asa gabe jala saur matua anak na bisuk.
Agia boha pe denggan ni parale-aleon dohot pardonganon tu dongan na sapandaraman dohot na sapangabahan, ndang jadi ginjangan ni ulosna ulos ni iboto manang haha ni na marunjuk.

TINTIN MARANGKUP
Di tingki parunjuhon dipasahat parboru dohot paranak ma jambar ni tulang ni pangoli, adong na manggoari tintin marangkup. Ndang binoto manang sian dia mula ni hata i. Di toru ni taon 1970 ndang apala masa dope i.
TINTIN
Naginoaran tintin ima sada tanda. Di halak Batak pe masa do tintin situalang. Molo mangaririt najolo anak ni raja, dipatopahon ma tintin na gabe tanda hata. Di dirumbuk ma i tu jari situalang, dung sidung dipasahat ma i tu boru na niriritna i. Angkup ni i dilehon ma hepeng asa adong lehonon ni boru na niriritna i tu donganna sapodoman.
Hata panandaon na ro do i sian hata “tanda”. Ianggo najolo mansai godang do hata panandaon di angka na naeng marunjuk, ima tanda rupa. Dipatupa ma i marhite na pajumpang di dalan, di onan manang di hauma dohot di pargadongan. Tanda sian jabu; ima panghataion di namarbaju dohot doli-doli naung masitomuan. Ditinggalhon doli-doli ma hepeng manang barangna ingot-ingot ni panghataion.
TARINTIN
Tarintin lapatanna partanda. Lapatanna; Adong ma sampulu anak ni manuk ni dongan, pinangido ma sada anak ni manukna i. Molo dilehon, tinarintinan ma pat ni manuk i. Somalna bonang do dibahen tarintin ni manuk i. Molo ro muse na asing mangido anak ni manukna i, ndang todoonna be anak ni manuk i molo naung ditarintini. Molo dung boi sirang anak ni manuk i dialap namanarintinni ma i, jala dilehon ma adatna tu parmanuk i, ima naginoaran na, tobus tarintin.
Ugari ni halak Batak do mandok: Dangka do dupang, amak do rere. Ama do tulang, anak do bere. Bere naginoaran ima baoa tubu ni ibotoniba. Ibebere, ima boru natinubuhon ni ibotoniba. Alai molo manjalohon parjambaran bere baoa i dihorong ni boru do nasida. Jala hatandaanna ndang hea digorahon jambar bere naposo dohot bere natua-tua.
Molo so boi dipangolihon natorasna anakna ala ni pogos dohot na tading maetek, tihas do di tulangna molo so dipangolihon berena. Manang naboru ni ise pe marga na asing dialap berena i, tong do i dietong boru ni tulang, hot do jabu i, hot margulang-gulang, boru ni ise pe nanioli i, hot do i boru ni tulang.
Molo laho mangoli sada doli-doli tu boru ni halak, diboan natorasna do anakna i jumolo tu huta ni tulangna, laho manulangi tulangna i, mardongan indahan nalas dohot marangkup juhut natabo. Ditingki namanulangi tulangna i berena, disi ma dipasahat tu tulangna i tobus ni tarintin marangkup asa digabei tulangna i ibana. Jala diadopi dongan sahuta ni tulang na i do i, songon napatubotohon, ipe asa boi tulangna i martogi di pesta unjuk ni berena. Molo dung dipesta unjuk, sian sinamot najinalo ni simatua ni namarunjuk i do siragihonon na tu tulang ni pangoli jala songon i dope paradaton sampe ditaon 1979-an.
PAINUNDUN
Godang do na sange pangantusion taringot hata painundun Di namasa si nuaeng on gabe tulang ni namangoli do didok painundun. Mangihuthon hatorangan ni angka natua-tua, ndang hea margoar painundun ianggo apala tulangna. Songon hatoranganna; Muli ma sada namarbaju dao sian luat ni natorasna, dijalahi ma di luat hamulianna i marga ni natorasna, manang natorasna i mangalului dongantubuna. Dipasahat natoras ni namuli ma i tu dongan tubuna i, didok: “Ho ma painundun tu borunta on, ai boru ni hahana do boru ni anggina, boru ni anggina do boru ni hahana”, ninna. Jala dipillit do i tu tarombo na sumolhot. Ima na ginoaran Painundun (pengasuh). Dipadenggan do jambar ni upa painundun.

Di sada tingki ro do namarhasohotan i manopot painundun mamboan sipanganon, songon napabotohon tu dongan sahuta dohot dongan tubu ni painundun i, asa boi ibana martogi molo adong siulaon namangihut tu boruna i. Adat na hot do i di Habatahon jala mangalehon ulos do painundun di tingki pesta parunjuhon i. Jala ndang jadi joloan ni ulos sigohi rambuan ulos painundun.
PANANDAON
Masa ma pesta di sada luat, dibagi pande juhut ma jambar. Ala marsigodangi do saotik, pintor ro ma sahalak sian namanjalosa: “Dia do na binahenmon? Apasmu do on, songon na asing pananda-nandam tu ahu”, ninna. Nadeba, marbagi lompan ma parhobas, ala adong do sisolhotna na mangan di pesta i gabe dua hali dilompani hape tu angka na asing dimetmeti lompanna. Gabe hona asup ma si bagi lompan: “Asing ho, manandai ho. Sude do naro on tutur ni suhut on”, ninna.
Panimpulina: Na uli do hata tanda dohot panandaon, mamereng hapeahanna do i, dohot di tingkina. Alai hata ni sijolo-jolo tubu, molo mangalehon jambar hepeng tu hulahula didok nasida do Batu ni sulang lomuk tua dohot somba ni uhum.
PATORTOR PARUMAEN
Nang najolo nunga tibu masa patortor parumaen, ido umbahen adong hata mandok ditomu-tomu ogung dohot dialap ogung. Songon on ma hatorangan ni natua-tua na hot di ruhut: Dung sahat parumaen tu huta ni paranak dijomput natua-tua do sipirnitondi ni parumaen dohot anak ima patandahon naung gabe paniaran ni marga i namarhamuliaan i.

Manortor ma na sahasuhuton dohot anak, parumaen rap dohot soripada ni na sahasuhuton, ima digoari tortor paniaran, jala mambuat tua ni gondang. Dung sidung mambuat tua ni gondang, dipator-tor ma parumaen dohot anak, holan natoras ni pangoli do dohot mangangkupi tortor i mangido gondang manang gonsi. Ditingki patortor parumaen do ro angka tutur mangolopi huhut mangalehon lomuk tua ni namarunjuk; digoari do i muse olop-olop.
Namasa sinuaeng on nunga olo manghihut sude manortor dongan tubu ni hasuhuton, ngap-ngap ma roha ni tutur, ise ma olopanna, ise so olopanna. Molo holan na marunjuk i do diolopi olo adong sarita ni roha ni namardongan tubu, ndang hadosdosan pandaraman ni jolma, songon jari-jari do i marsiganjang-ganjang i. Gabe olo ma gumodang uang pangaluaran uang olop-olop sian tumpak silehononna. Hata Batak mandok unang gumodang napinangpanghon sian nanilompa-lompa.
Dung sidung mambuat tua ni gondang hasuhuton dohot pator-tor parumaen mardalan ma paradaton. Molo mangkuling ogung do, nang ditingki manghatahon pinggan panunghunan sude do i digohi ogung sabangunan. Laos songon i dinalaho pasahathon paruloson rodi sude angka nahombar tu ulaon unjuk i.
Hatorangan najempek; Molo opat manjalo ulos, opat ma jong-jong sian parboru sipasahat ulos i, jolo didok ma hata pasu-pasuan, asa rap manguloshon tu naopat i, jolo dipangidohon namanguloshon do gonsina. Molo pitu manjalo ulos sian boru ni hasuhuton pitu ma jong-jong didok ma hata pasu-pasu, ipe asa rap manguloshon tu napitu i, jala tong-tong do i digohi gonsi-ogung. Songon i ma pardalan ni paradaton molo manghuling ogung agia pe pasahat todoan batu ni sulang, dohot somba ni uhum paranak tu parboru ingkon tong do i digohi ogung.
Molo opat sijalo todoan, opat halak ma pasahathon i sian paranak. Jolo dihatahon ma dungkon i dijalo ma gonsina laos dipasahat ma jambar todoan i. Songon i ma sude ulaon adat namarudut dipesta unjuk i. Dung simpul sude namargoar paradaton, i pe asa digohi raja panggohi tu bona ni hasuhuton. Raja panggohi di ulaon unjuk, sian horong ni parboru do i.
Namasa sinuaeng on molo dipalolo hasuhuton musik ganti ni ogung sabangunan ndang sidung dope didok hata pasu-pasuan nungnga manghuling musik jala didongani parende. Hata Batak mandok, unang niende-endean ulaon namarsintuhu, asa marhantus siulaon (hikmad).
MANGEBANG
Dungkon adong manang piga-piga ari namarhasohotan i pinahuta, diboan simatuana boru ma parumaenna maronan, ima naginoaran mangebang. Dihunti ma lampet dibagasan tandok, asa adong silehon-lehon nasida tu angka dongan dohot tutur napajumpang di dalan dohot di onan, angka tutur na so sanga ro tu pesta i, disi ma dipasahat be siluana ganti ni tumpakna. Di angka naboi, olo do namboruna manuhor pangkean ni inang naposona i, ima sada arga ni ugari ni halak Batak. (Marudut dope)
MANARUHON GABUR-GABUR
Dung adong marsaminggu naung manjalo pasu-pasu parbagason na marhasohotan i, ro do muse angka dongan panaru ni boru naung marhamulian mangebati nasida. Digoari do i manaruhon lampet. Lampet dos do i dohot gabur-gabur. Ia lampet hata na somal do, alai gabur-gabur hata adat do i.

Dung sidung nasida manganhon gabur-gabur i, disungkun donganna namarbaju i ma boru na marhamulian i manang na boha do pangalaho ni hamulianna i, BAOA DO? Molo adong sungkun-sungkun sisongon i, nunga diantusi lapatanna. Ai molo so baoa hamulianna i, ingkon boanonna do i tu parubatan, jala molo so baoa hamulianna i olo do mulak boru naung marhamulian i tu huta ni natorasna.
Mangkata-hatai ma nasida, panarui dohot boru naung marhamulian i, manambai parbinotoan ni angka naposo molo marhamulian muse. Di ruhut-ruhut ni parsaripeon, marsimatua, haha-anggi, dohot mareda, songon i muse marsisolhot nang mardongan sahuta. Ruhut na uli do i di nasida.

Di na laho mulak sitaruhon gabur-gabur, diborhati nasida do i. Olo do dipatupa lomuk-lomuk ulak ni lampet na binoan nasida i. Dung sahat nasida tu hutana, jolo tu jabu ni nampuna tubu ni na muli i do parjolo nasida. Paboaon ni angka namarbaju sitaruhon lampet i ma tu inang pangintubu ni boru na marhamulian, hinauli dohot hinadenggan ni pangkataion ni nasida.
Songon ima hatorangan na jempek taringot tu ulaon ni sitaruhon gabur-gabur.
MARPIO
Sada siulaon na ringkot do dihalak Batak na marpio. Hira sude do sisolhot dongan tubu dohot boru, mamio parumaen ro, ai laos ditingki na marpio i do ditanda parumaen ro angka tutur nang sisolhot, laos dipoda-podai ma na marhasohotan i, asa diharingkoti mangalului ngolu-ngolu dohot ruhut-ruhut ni paradaton.

Molo tongon do namboruna, manang edana iboto ni na mangoli mamio nasida, diborhati simatuana do i dohot boras satandok siboanonna manopot namboruna manang edana i jala di nalaho mulak pe nasida sian bagas ni namboruna, manang edana i diborhati do i dohot sipanganon jala dijalangkon do pasisabunna. Di angka na boi, olo do dilehon pangkean ni na pinio i. I do asingna molo namboru manang edana mamio nasida sian angka dongan tubu. Ale-ale pe olo do adong na mamio parumaen ro.
MULAK UNE (PAULAK UNE)
Aha do na ginoaran na paulak une? Ai na so une hian do parunjuhon i umbahen digoari mulak une? Di hatorangan mulak une, na tinorsahon ni natua-tua songon on ma. Dung adong marsabulan naung marhasohotan anak dohot parumaen, dipaebathon simatuana ma parumaenna dohot anakna tu huta ni hula-hulana ima simatua ni pangoli. Diudurhon paranak do i manopot dohot dongan saripe (ama martinodohon) ompu martinodohon, diboan do sipanganon, somalna lomuk do diboan angkup ni indahan dohot tuak tangkasan.
Dung sidung nasida marsipanganon, parboru dohot dongan tubuna marnatampak ma dohot paranak. Ipe asa masisisean di sintuhu ni indahan na las dohot juhut na marsaudara. Ndang pala pinatorang dison ruhut ni paniseon i, ai ulaon na somal do i, tung manangkas do i patandahon hot ni partuturon di na marhula marboru, ai olo do di tingki pesta unjuk i ndang tarbahen renta sude na tinogi ni parboru, ala sai olo pajumpang angka siulaon, manang olo do adong abat-abat. Jala di tingki mata ni pesta i ndang haru sinok parmanganon ni parboru pangintubu dohot paranak pangintubu. Di tingki na paebathon parumaenna ma dipaune. Disi ma dipasahat panggohi ni somba ni adat.

Digohi ma paradatonna, pasituak natonggi ma dibahen goar na. Dilehon do jambar upa panggabei tu angka raja ni huta i ima na ginoaran: PAULAK UNE.
Di na masa sisaonari on nunga songon na sange adat i, ai masa ma niida gabe songon na maropera idaon paulak une. Dihunti ma tandok, diudurhon, alai holan opat meter do dihaliangi didok ma horas-horas ai dao hutanami, dipaula didok, hehei hamu hami, songon ima marsiulak, gabe gait ma berengon ni na magantusi.
Songon panandaon pe, songon sinuaeng on, di Jakarta do manang di Surabaya tinggal ni sisolhotna, dipatandahon tu par Jakarta dohot Surabaya nang so tarida, toho do i?
Ditaon 1959 ditingki PORANG PRRI, ala sobu ni porang i, ndang sai tuk be angka tingki ni na martutur marhula hula, marboru masitopotan, i do mula ni gabe masa ma sisongon i. Boha ditingki saonari on molo tong dope patupaon ulaon sadari, sai songon na ni eak ni porang nama siulaon?
TINGKIR TATARING
Molo pajaehon anakna halak Batak, digonghon do angka tuturna, dohot raja ni huta lumobi tu simatua ni anak na pinajae i. Jala sipanganon di siulaon i, di jabuni na pinajae i nama dihobasi. Ido umbahen didok tingkir tataring. Andorang so ditutung dope tataringna nunga parjolo hian diboan tu jabu i mual sitio-tio. Parumaen na pinajae i do manghunti mual i. Diboan do dohot pagabe, anak na pinajae ma maniop-niop i. Diboan do panutuan (papene) dohot tutu, anduri, ampang, dohot sude angka na ringkot ula-ula ni panjae-jae. Alai ndang sai anak dohot parumaen maniop-niop i sude.
Dung sidung nasida marsipanganon, dipasahat natoras ni anak na pinajae i ma panjaean ni anakna. Di angka na tuk dabu-dabu dohot naboi, dilehon do hauma panjaean tu anakna dohot balanjona paima dapot gogo ni na niulana. Simatua ni na pinajae i pe diurupi do helana dohot boruna di nalaho pajaehon. Di angka na boi olo do dilehon golat manang eme. Sude ro di pamoruanna masilehon sian ibana be olat ni na tarbahensa.
Molo dung manjae anak na pinangolihon, ihuthononna ma angka paradatan, lumobi liat-liatan. Maradat do angka ompu na parjolo molo mangindahani liatan, umpamana saampang be liatan, boi do satonga ampang sian anak manjae. Alai anggo jambar tataring hot be do parbagina. Adong do masa di angka luat na ginoaranna situhuk gugu, ai sai gumodang guguna sian donganna. Dihormati do i, dipasahat do tu nasida jambar tunggane.
Ingkon mangholit do jolma na baru manjae, asa tu dengganna muse bohal ni ngolu nasida. Adong do ende-ende tu nambura manjae mandok; Danpedang danpedang, sipira ni dengke. Tabo aek ni hurhur Nambura manjae.
Lima do dalihan di atas tataring, ima patandahon naung boi nampuna bagas i martamue. Molo panangkar-nangkar tolu do dalihanna, ima patandahon na so talup dope ibana manamuei, angka raja pe ndang hum roha ni i manganhon balanjo ni panangkar-nangkar, ai na mamupusi do didok pangalaho sisongon i. Parsopo-sopo di balian pe tolu do dalihanna, patandahon ndang jabu panamuean i. Mansai godang do angka ruhut-ruhut di halak Batak, i do umbahen didok na maol mura do tandaon halak Batak.
LANGKA MANURUK-NURUK
Jot-jot do binege hata manuruk-nuruk, aha do lapatanna jala aha disuruk? Pinatorang ma jolo dua bagian hata na manuruk-nuruk:
Manuruk bale-balena ala baru sidung ditungkangi, ndang marpanggonghon ibana tu angka tuturna, holan nampunasa bagas i do mamasuhi bagasna i, songon na hohom siulaon, hata Batak mandok ndang mangkuling sangkalan.
Molo sohot do anak dohot parumaen na so martinasak, ingkon do ulahonon ni natoras ni paranak, anakna dohot parumaenna manopot hula-hulana, ima simatuani anakna i. Ima ginoaran tardege balintang, tarsuruk tohang.
Di na borhat paranak tu huta ni parboru, mamboan sipanganon do. Dung sidung marsipanganon marsisisean ma parboru dohot paranak. Disise parboru ma diharoro ni paranak. Dipaboa paranak ma tu raja panise diharoro ni nasida (taringot sise ni indahan masak, ulaon na somal do i, ruhutna i ma pinatorang)
PARANAK:
�Rajanami! Nunga tardege balintang hami tarsuruk tohang ni jabu ni raja i, patuduhon topot-topotnami. Ia di ari na salpu martonga ni jabu martonga ni asean anaknami dohot boru ni raja i ndang tarpatupa hami dope somba ni adat somba ni uhumnami tu raja i, ala ni pogos do rajanami.�
PARBORU:
�Ido hape haroro ni pamoruan di ari na uli di bulan na denggan on di bulan parheheon on, sai hehe ma di hamuna panggabean hehe parhorasan, hehe nang dabu-dabu sai siripe gabe borunami dohot helanami. Andigan ma pasahatonmuna somba ni adatmuna dohot somba ni uhum?�
PARANAK:
�Ima tutu rajanami sai gabe ma na niula sinur ma pinahan, puhut-puhutan ni anaknami dohot borumuna asa boi binuhul arina, ianggo ditingki on rajanami tung na manuruk-nuruk tohang ni jabu ni raja i do hami dalan mangelek tu raja i�.
Songon i ma hata ni paranak tu hula-hulana molo so dibuhul dope arina laho mangadati. Alai di tingki ulaon manuruk-nuruk paranak tu huta ni parboru, sigonopan ni paranak do tu parboru lomuk tua, manang batu ni sulang, ai adat na hot do i dihatabatahon. Ido umbahen didok: ADAT DO NA MET-MET ADAT DO NA BALGA.
Molo dung ro paranak manuruk nuruk tu huta ni parboru nunga boi be masitopotan. Molo adong pesta ni paranak nunga boi parboru martogi, alai togi sahuta ma jolo dohot togi saompu ndang dope sahat togi sahorja. Dung pe diadati asa boi togi sahorja. Ala adat do na met-met adat na balga di halak Batak: molo mangadati muse na marhasohotan i digoari ma pasahat sulang-sulang. Molo dung mardakdanak, pasahat sulang-sulang ni pahompu ma didok.
Parboru pe di na laho martogi tu na tinogihonna didok ma; ari adui manjalo sulang-sulang ni pahompu hita rap udur mahita marnatampak manopot pamoruanta (huta ni borunta), ninna.
RUMANG NI ADAT DOHOT PARJAMBARANNA
Andorang so masuk dope panjaja tu tano Batak, dibagi lima do rumang ni pangulahon ni adat, dipahombar mangihuthon pandaraman, ima;
1. Adat bahonan
2. Adat balungan
3. Adat sitimpus
4. Adat sihapit
5. Adat goring
Adat na lima ragam i ditontuhon marhite houm dohot horong. I do umbahen adong tabege hata namandok: Bohado houm? (kaum), dohot hata horong namandok: Hita na sahorong manang hami na sahorong. Hombar tu horong na marasing luat di Tano Batak, songon i do nang pangulahonna.
1. ADAT BAHONAN
Molo paradat bahonan nunga tanda di nasida bona ni hasuhuton, suhut sihabolonon, suhut paidua, dohot paidua ni suhut. Di namasisean raja panise tu hasuhuton, paidua ni suhut nama mangalusi (parsinabul). Jala molo marhuhuasi pe, paidua ni suhutna do marhata huhuasi. Padalan parjambaran pe nasida, paidua ni suhutna i do padalanhon. Marloloan do raja laho padalanhon parjambaran nasida. Molo mangoli anak, muli boru paradat bahonan parjambaranna songonon ma.
Jambar ni parboru:
a. Ihur-ihur
b. Sambariba na marngingi
c. Sambariba osang
d. Sambariba aliang-aliang
Jambar ni paranak:
a. Panamboli (sada pia, sada pogu)
b. Sambariba namarngingi
c. Sambariba osang
d. Sambariba aliang
e. Sada pia
f. Sada pogu (ateate)
Tu tandok ni parboru rimpusu mardongan saksang.
2. ADAT BALUNGAN
Adat balungan digoari muse do i bahonan parjururan. Molo masa di nasida siulaon mangajana manang maujana suhut tangkas do disise raja panise jala songon i do nang marhuhuasi tong do suhut tangkas i manghatahon. Molo mangoli anak manang muli boru pe di nasida luhut do parjambaran dipasahat nasida tu parboru, jala jambar mangihut do dipatupa nasida. Paradat bahonan dohot balungan ndang padalan jambar soit nasida.
3. ADAT SITIMPUS
Molo manopot tuturna nasida ditimpus nasida do tandokna, mangalapathon molo so marsiulak pe tandok ndang jadi sarita. Molo tung humurang pe angka pambahenan, masitimpus di rohana be. Padalan jambar soit do nasida, osang do dilehon jambar ni hula-hulana. Alai molo paradat bahonan dohot balungan jambar ni boru do osang.
4. ADAT SIHAPIT
Molo tung manopot tutur nasida manang topoton boru, boi do diboan hadangan manang andok-andok. Jelok manang tobu pe diboan do manopot tutur, ndang pola saritaon nasida. Eme pe diboan manopot boru, nang ulaon unjuk dohot ulaon haroan boi do i di nasida.
5. ADAT GORING
Molo naeng marpesta nasida, masa do di nasida jolo marburu tu tombak manang tu harangan. Ai di najolo i ndang apala marpinahan nasida, ala mansai godang dope juhut ramba. Ai jonok tu topi harangan do parhutaan nasida. Molo dapot hije, hije ma parjuhut. Molo dapot aili manang ursa, i ma na gabe parjuhut. Molo tongon do dapot mangolu, margota ma lompan. Boru do pasahat ulos tu hula-hula nasida, alai ndang na mangulosi didok goarna na mangabiti do i (Haen tumbuk-tumbuk). Sude adat na ginoaran na lima i, molo di ulaon unjuk, parboru do panise tu paranak. Nunga haputusan ni loloan rea i (musyawarah besar).
Asa molo taida sian i, nunga tibu halak Batak manjujung baringinna (otonomi). Di loloan parbiusan do dipadimun-dimun paradatan pandaraman dohot angka na martalian tu parngoluon ni halak Batak. Di tingki rapot bolon do nasida mandok adat i: Di si solu ni hundulan, disi ma nilugahon. Lapatanna, di luat dia pe hita mangulahon adat, adat ni luat i ma pinangke.
Ro ma deba sian na mandohoti rapot i: Ai ndang hutanda hami solu, tao pe di luatnami ndang adong, haru binanga metmet do. Sian dia ma hutanda hami solu? Dipingkiri nasida ma muse goar na ummuli sian dos ni roha nasida: Di si tano nidegehon, disi langit dijunjung. Lapatanna, di luat diape hita maradat, adat ni luat ima pinangke.
Mangihuthon hatorangan ni natua-tua, olat ni hira-hira taon 1860-an nama na adong loloan parbiusan (bius rea). Dunghon ni nunga diorai panjaja, jala manang-manang piga sian bangso i nunga adong na mamihak tu panjaja. Tung adong pe nuaeng binege hata bius manang tonggo bius, holan di angka siulaon pesta nama i. Ianggo tung loloan bius do, ndang hea be dipalolo.
ULOS, PARULOSAN, DOHOT RUHUTNA
Adong do hea palolo rapot di sada luat taringot tu ulos, didok goarna “Seminar Sehari Ulos Batak”. Adong ma sahalak sian napungu i mandok, ia mula ni hata ulos i ninna, ala ngalian do nauju i angka jolma, diuloshon ma, ninna oooo……! Laass. I ma didok mula ni ulos.

Nabinoto, molo laho modom nasida manang ngalian, gobar do dipangke nasida. Angka natua-tua didok marsigudal bolon, sitagundalna. Andorang so godang dope masuk abit sian tano sileban, nunga martonun abit nasida. Ima nanidokna �haen�. Marragam do dibahen ragina (corak). Ragi mangiring, bolean, sitolu tuho, dohot angka na asing. Ditonun nasida pe i, molo gabe pahean siganup-ari do (haen), ndang marsisi, ndang marsirat, ndang majungkit, ndang dihotang-hotangi, jala ndang marrambu, ima asing ni haen dohot ulos.

Namasa sinuaeng on, nunga mansai torop mangalehon ulos dohot mangulosi di angka siulaon. Alai laos so binoto do ulos aha goarna. Poda ni natua-tua mandok, ndang talup ulosan natumimbo sian namangulosi. Ai didok nasida haru manuk, inana do mangulosi anakna. Molo tung lehonon pe ulos tu angka raja pargomgom, ndang mangulosi goarna. Jala pasahathon pe ndang jadi hopolhonon. Sampe-sampe do sipasahaton tu nasida, ruhutna lompiton do ulos i ganjang tu sabola duru sisina. Ampehon ma tu abara ni nasida.
Boi do bahenon sabe-sabena dohot tali-talina. Laos dipasahat ma tungkotna. Songon i do didok natua-tua molo pasahat adat pahean ni raja. Molo tung lehonon ma namargoar ulos tu dongan (cendramata), lompit do i pasahaton. Jala hatahonon do i di loloan, ala aha umbahen dipatupa i.
MANDAR HELA
Ia mandar hela nabinoto, dung pe hira-hira di taon 1980-an asa masa di Toba. Jala naginuruhon sian angka natua-tua, na ro do i sian Sipirok tu Silindung. Molo di Tapanuli Selatan digoari do i mandar sembahyang. Laho mangalehon i pe on do didok: �Rajin ma hamu marsembahyang.� Alai ala hea muli boru ni Sipirok tu Silindung gabe dang mandar sembahyang be didok, didok ma mandar i pangkeon tu paradatan, ai ndang maragama islam helana i.
Bangko di halak hita naparpudi on, sai maringkat-ingkat do na di jolo, mangihut-ihut na di pudi, gabe sange ma dohot di Toba mangalehon mandar hela. Alai angka panjaha nahinormatan, hea do di Toba nang nuaeng on mandar dipangke laho masisisean di lobuan manang antaran na bidang? Molo niida sai ulos do dipangke molo ibana raja panise. Tung pe so diboan hinan ulosna maradu dipinjam do asa marulos. Sian i tarida dang marlapatan mandar paheon di loloan. Alai molo laho marhuta sada sai diboan do mandar atik tung beha dang sai adong dapotna gobar di parhutasadaanna i. Alai laos i ma gabe dihasomalhon nang tu paradatan.
Jadi nunga godang nuaeng on holan ala na tarsosak, gabe i ma dipartangkanghon. Hape nunga gabe lipe sian ruhut ni siulaon dohot di hatongamonna. Laos barani do panurat manghatindanghon na so dung hea dope adong mangalehon mandar hela di Toba Holbung di toru ni taon 1980-an. Alana mansai godang do ulos di Toba Holbung.
Somalna, holan parhobas juhut do mamangke mandar asa sigap idaon manghobasi atik tung naung maribak salaoarna.
ULOS RAGI NAPITU
Naginoaranna ulos ragi napitu, ima:
a. Ulos tapoltua
b. Ulos panghopol
c. Ulos sampetua
d. Ulos sampuborna
e. Ulos sabinmaligas
f. Ulos hembangtua
g. Ulos nasoraburuk
1. ULOS TAPOLTUA
Dung sorang dakdanak dipasahat ompungna manang tulangna do ulos di tingki mangharoani manang martutuaek. I ma nanidokna sinuaeng on ulos parompa, ulos tapoltua do digoari angka ompu naparjolo. Tapol-tapol ni anak nabisuk, tapol-tapol ni boru namarroha.
2. ULOS PANGHOPOL
Molo laho borhat angka doli-doli dohot anakboru mangalului parsingkolaan natimbo manang mangalului ampapaga nalomak, laho ma ibana manopot huta ni tulangna songon napabotohon. Diulosi tulangna ma ibana tanda las ni roha ni tulangna. Ima naginoaranna ulos panghopol.
Molo adong dakdanak na sai marsahit-sahit diboan natorasna ma dakdanak i tu huta ni ompungna manang tulangna. Diulosi ompungna manang tulangna ma dakdanak i, digoari do ulos i ulos panghopol.
3. ULOS SAMPETUA
Ima ulos di tingki ulaon parunjuhon dipasahat natoras pangintubu tu boruna dohot tu helana patandahon naung hot helana i (sah) marsaripe. Molo pinadomu tu namasa saonari on didok ma i tarsongon �akte perkawinan� mangihuthon adat Batak. Ido umbahen didok natua-tua, napinadomu ni ulos ndang jadi sirangon ni ulos.
4. ULOS SAMPUBORNA
Ulos sian amangtua ni namuli patandahon tanggung jawabna, na dos do tu pangintubu. Aut sura so mangolu be natoras pangintubu ni anak dohot boru, ingkon do pangolihonon manang pamulion ni amangtua manang amangudana do i.
5. ULOS SABINMALIGAS
Sabin dos do i dohot abit. Molo didok marsabin manghatai, dos do i marabit manghatai, unang adong hata na tarsubang. Ulos sabinmaligas ima ulos sian namboru ni namuli manang sian paribanna, patandahon ndang dos tohonan ni ulos sian hulahula, dohot sian namboru, dohot pariban.
6. ULOS HEMBANGTUA
Ima ulos sian tulang ni namuli, patandahon roha napantis do tulang i mangalehon pasupasu tu berena asa siripe gabe, siripe horas namanjalosa. I do umbahen sai umpudi tulang pasahathon ulosna, asa tulang i do pahembanghon pasupasuan (penutup)
7. ULOS NASORABURUK
Ulos nasoraburuk do digoari pauseang. Ai angka ulos nahinataan na diginjang on, ulos natinonun do i. Alai ianggo ulos nasoraburuk hauma do i manang tano tur. Adong do hata Batak mandok, �seang do pauseang molo so adong marhaseanghon�. Lapatanna, boru namanjalo pauseang i sai marurat natogu asa adong muse paihut-ihut pauseang, na jinalo ni natorasna.
ULOS PANGOSE
Ia namargoar ulos pangose mangihuthon hatorangan ni angka natua-tua, songon on ma pardalanna: Olo do na mardongan saripe marrongkap badan, ndang marrongkap tondi. Lapatanna, ndang tubuan anak nasida ndang tubuan boru (ndang adong rindangna). Di sada tingki gabe marsirang ma nasida sian dos ni roha nasida be. Di jolo ni raja, sipaulahon ni paranak ma ulos sampetua najinalona hian di tingki pesta unjuk tu parboru. Ima naginoaranna ulos pangose. Ai nungnga mose padan ala so marrongkap tondi. Dung mulak ulos pangose, i pe asa boi muli boru napinasirangna i.
Najolo ninna natua-tua, molo marhamulian sada boru naung marsirang, molo ndang mulak ulos sampetua, dietong nasida do anak natinubuhonna i gabe rindang ni humuliaonna na parjolo. I do umbahen jolo disungkun halak borua i, naung sirang manang naung dipagoi, ai padalan pago-pago do paranak dohot parboru tu raja molo masa angka sisongon i.
SITUPUK BULUNG-BULUNG
Molo naeng palolo pesta halak Batak dipapungu nasida do bulung asa adong bahen rahot ni indahan. Ala hudon ni nasida uju i hudon tano dope dipangke. Jolo ditupuhi ma bulung i, somalna bulung ni pinasa do dipangke nasida. Ganup mardahan indahan, jolo dipamasuk nasida do bulung i tu bagasan hudon tano bahen lapikna unang godangan hurhur. Songon i ma dipargantihon nasida ganup mardahan indahan.
Angka sisolhot dope manang olat ni ompu martinodohon dihara laho manampuhi dohot manupuhi bulung i, ndang apala sahat dope ulaon sisongon i tu liatan manang tu dongan saulaon. Disi ma hataridaan ni dos ni roha namarsada ompu.
Molo adong na so marrindang anak sian sada ama, holan boru do rindangna, dung marujung ngoluna marrapot ma angka sisolhot dohot dongan sabutuha ni naung marujung i. Manang ise situpuk bulung-bulung di boruna na so mariboto i.
Molo adong tubu boru na so marpinaribot, anak ni amangtuana ma manang anak ni amangudana na gabe situpuk bulung-bulung di nasida. Molo boru sihahaan, olo do dipatondong tu anak sihahaan. Molo boru sipaidua olo do dipatondong tu anak sipaidua, laos songan i boru sipaitolu dipatondong tu anak sipaitolu, hombar tu angka denggan ni palilung.
Hauma manang golat parbagianan ni boru i, na ingkon do topihon ni nasida sian i, asa adong parbagianan ni situpuk bulung-bulung, jala situpuk bulung-bulung ma martogi manopot ulaon ni boru i, di ulaon na metmet manang ulaon na balga. Laos songon i nang boru i manopot hulahulana. I do umbahen adong hata Batak mandok, ise do situpuk bulung-bulung di ulaonmu?, ninna. Tanggung jawab nabalga do di halak Batak situpuk bulung-bulung.
MANEAN
Ndang apala sude halak Batak na lomo rohana manean arta ni amangudana manang amangtuana. Alai molo ro parsorbanna na ingkon do. Molo adong sada ama marujung ngolu na so marindang di anak dohot boru, gabe teanon ni hahaanggina ma sude arta tinadinghonna. Jala hahaanggina nama patupahon na hombar tu partuaonna, manang diparmondingna. Alai di parmondingna dang padalan parjambaran. Unang gabe marutang raja, ai ndang olo raja manjalo jambar ianggo so adong na laho manjalo panggararan.
Hahaanggi nasumolhot do paneaan ni artana molo so adong ama martinodohon manang ompu martinodohon. Ruhut nahot do i di halak Batak.
Tartangis-tangis do siboru Tumbaga dohot siboru Buntulan, ala sai naeng teanon ni amangudana arta tinadinghon ni amang nasida. Gabe maporus ma nasida tu tombak ni Sabulan, disi ma nasida marmianan. Dung ro pe parburu dua halak, gabe diboan ma nasida nadua tu hutana jala dibahen pardijabuna.
Jolma na raja do parburu sidua halak i, ai denggan do dibahen nasida nadua tu si boru Tumbaga dohot siboru Buntulan. Ndang hea dipaulak manang didok boru-boru nabolong-bolong manang boru najinomput-jomput. I do patandahon togu ni padan nasida. Gabe sumolsolbagi ma amanguda nasida manungir-nungiri pambahenanna, di naro i helana dohot boruna nadua manopot hutana. Songon i ma binoto torsa-torsa najempek taringot tu si boru Tumbaga dohot tu si boru Buntulan.
RAGI-RAGI NI SINAMOT DOHOT RUHUTNA
Namargoar ragi-ragi ni sinamot sarupa do i dohot pauseang. Alai marpauseang di hutana ma. Songon on ma hatorangan na jempek. Dipangolihon si M ma anakna tu boru ni si S, dihatai nasida ma sinamot sigararon ni nasida tu parboru Rp 400 (opat ratus rupiah), hatihai asam sakaleng boras ma sarupia, horbo silima hae sada, dohot mas. Mamboan pauseang ma boru ni si S, santurpuk hauma margogo hira-hira opat pulu lima kaleng eme. Diligi-ligi paranak ma hauma i dohot parboru, ndang pola sidabuaekon.
Holang do huta ni paranak tu huta ni parboru, daona dalanan satonga ari. Jadi molo laho dohot mulak, nunga dalanan sadari. Nunga dihatai nasida hian ia ulaon unjuk di huta ni parboru (dialap jual).
Dipingkiri paranak ma molo mangula hauma pauseang i anakna dohot parumaenna nunga suda-suda di dalan tingki. Dielek ma hulahulana i: �Rajanami, marpauseang di hutanami ma borumuna, unang pola parhauma tandang helamuna dohot parumaenhu tu hutamuna on�. Dung unduk masioloan nasida dipatudu paranak ma tu parboru singkat ni pauseang. Borhat ma parboru dohot paranak mandege-dege hauma naung niunduk ni paranak i. Dibereng nasida ma hauma i, ingkon sirimbaon dope jala sidabuaekhon.
Dipaondong ma bolak ni hauma i margogo 70 (pitupulu) kaleng jala urupan ni natoras pangintubu ni paranak ma mangarimba hauma i, gabe moruma sinamot naung diunduk hian. Saratus lima pulu rupiah (Rp 150) nama sipasahaton ni paranak, mas pe ndang dohot, alai ianggo horbo naung diundukna hian dohot do i dipasahat tu parboru na gabe sinamot pangoli ni anakna. Jala ulaon unjuk gabe di huta ni paranak (ditaruhon jual).
Songon ima hatorangan na jempek taringot tu ragi-ragi ni sinamot dohot pauseanghon di hutana.
MANGUPA
Adat ni ompu naparjolo diupa do anak na tubu dohot boru na sorang, alai somalna dung sidung mangebang ma i asa diupa. (Hatorangan ni namangebang pinatorang pe i muse disada tingki).
LAGETIAR DOHOT AMAK TIAR
Lagetiar, somalna di tingki angka ompu naparjolo holan tu jolma siupaon do i. Umpamana tu parumaen ro. Asing do na mangupa tu na mangupa-upa. Molo mangupa-upa tu natarsonggot (songgot ni roha) alai molo na mangupa tu parumaen na ro dohot tu na paborhathon mangalului jampalan na lomak dohot na manopot parsingkolaan na tumimbo (songon namasa nuaeng on).
Diupa do najolo anak pinajolo dohot jolma nabegu, jolma asang-asang jala hombar tu tohonanna do dibahen. Siupaon dipatupa (upa-upa) ndang holan dengke diupahon, mamereng tu haringhotanna do i di angka jolma siupaon. Somalna dipahundul/dipajuguk diatas ni lage tiar, jala lage tiar dipaherbang ma i diatas ni amak, ipe asa dihatahon na mangupahon i. Holan jolma siupaon do padop-adop na niupahon i.
Hatorangan najempek taringot tu na mangupa parumaen ro.
Di tingki pesta unjuk i diboan parboru do dengkena dipasahat ma i tu paranak. Sian dengke napinasahat ni parboru tu paranak dipasuhi ma i manang piga-piga dengke, ima nalaho siupahonon ni paranak tu parumaen dohot anak dung sidung pesta unjuk i, (manang bodarina) jala adong dope mangulahon on di manang na piga-piga luat (huta). Adopan ni angka dongan tubu (dongan sabutuha), dongan saripe ni hasuhuton do i. Ido umbahen adong umpama: Tua ni salaon, salaon situa-tua, Tua ni halak natorop sabutuha, Molo adong sibagion godang dongan marpardua, Molo adong sijuaon torop dongan manjua.
Dihatahon namangupa ma songon on hatana: Nuaeng pe dianakhu dohot parumaenhu nunga hundul hamu diatas lage tiar. Sai tiar ma panggabean, tiar ma parhorasan na laho sipadop-adoponmuna tu angka ari nanaeng ro. Dison dengke sitio-tio dohot indahan na las peak diatas pinggan puti: asa puti sahaliapan, puti so hapurpuran panggabean dohot parhorasan sahat tu pagian ni ari. Dison indahan nalas, las ma rohamuna, dengke simudur-udur sai siripe mudur-udur ma hita tu joloan on mangudurhon anak ma hamu dohot mangudurhon boru tupagian ni ari
Pir ma toras ni pongki bahul-bahul pansalongan
Pir ma tondi ni parumaen siboan tua ma marangkup sinadongan
Bintang narumiris ombun na sumorop
Maranak pe hamu riris marboru antong torop
Andor halumpang ma togu-togu ni lombu
Narap nang saur matua hamu pairing-iring pahompu.
Ndang sidohonon ni namangupahon hata umpasa, sahat-sahat ni solu. Alana ingkon raja panggohi do natalup manghatahon i (manggohi).

Dung sidung diupahon jumolo ma naniupa i manganhon ipe asa rap mangan ma natorop namangadopi ulaon pangupaon i. Dung simpul marsipanganon, marhaliang ma angka natua-tua, mangalehon hata pasu-pasuan tu naniupa i, manggohi adat pasu-pasu naung dihatahon di tingki pesta unjuk di arianna i. Ima naginoaran ni angka ompu naparjoloi panggohi ni ulaon, Mangampu pasu-pasu i tangkas do ingkon na ni upa i do.

MULA NI HATA BOLI
Dung hot ripe Tuan Sorimangaraja paduahon dohot puang bolon boru Pasaribu, dipungka nasida ma hutana namargoar Lumban Gorat. Gabe sada parningotan do i di nasida paboahon Pasaribu Gorat do hula-hula ni nasida. Dipungka ma dohot harajaonna, ima naginoaranna harajaon Tuan Sorimangaraja. (Taringot barita ni harajaon Tuan Sorimangaraja di ari na mangihut pe sinurathon). Adong do haha ni Sorimangaraja II i ma namargoar Raja Marhuring, alai dang lomo roha ni Boru Pasaribu muli tu Raja Marhuring. Tu anggina do lomo rohana i ma Sorimangaraja, gabe songon na mandele ma roha ni Raja Marhuring, ima dalan parbunghasan na sian tano Toba.
Dung marpiga-piga taon naung hot ripe Sorimangaraja dohot boru Pasaribu, ndang marnaditihai tondina boru Pasaribu. Disungkun nasida ma angka namalo, disungkun sibaso, ndang adong nahurang, alai sai tong do hol. Ala ni i sai lulu-lulu ma roha ni nasida, aha nahurang pambahenan. Mangarobo manuk diampang ma nasida, dipaboa ma disi, ingkon sulangan nasida hahana. Borhat ma nasida dohot angka donganna manopot hahana tu Portibi asa disulangi nasida hahana Raja Marhuring alai ianggo boru Pasaribu tinggal do di Toba.
Dung sahat Sorimangaraja tu huta ni hahana rap dohot donganna sauduran, dielek nasida ma Raja Marhuring asa disulangi anggina ibana songon topot-topotna, ala so jolo disulangi anggina ibana uju di tingki parsohotanna dohot boru ni tulang nasida. Dame do roha ni hahana Raja Marhuring, dijalo do topot-topot ni anggina Sorimangaraja dung disulangi anggina ibana. Didok Raja Marhuring ma tuanggina i: �Las do rohangku di haroromon. Patandahon hinalas ni rohangku pangolihononhu do ho�, ninna. Hohom do Sorimangaraja dung didok hahana ibana pangolihononna, ala diingot ibana poda ni angka natua-tua ndang manuhan boru ni tulang ndang sidopaon ruma ni ompu.
Dung sai marhusari roha ni Sorimangaraja dibagasan, diparhatopot ibana ma hata na mandok na mangoloi Raja na mangoloi Debata. Jadi dung unduk masioloan nasida, dijou Raja Marhuring ma sahalak ama sian gonggoman nanirajaanna; �Lehon ma sahalak sian borum i bahen ripe ni anggikon�. Marpingkir ma ibana ai boasa ingkon manindii borungku, ai adat ni halak Batak ninna ndang sitindian boru ni Tulang. Alai tahe adong muse do hata Batak mandok: Baris-baris ni gaja dirura pangaloan molo marsuru raja dae do so loan molo so nioloan betak tubu haorohan molo nioloan sai tubu ma pangomoan.
Diunduk jala didok ma: �Ya, akan saya kasih anak saya, dan anak saya jangan disia-siakan tetapi mari �belinya�, mandok (tuhor). Mambege sian hata i na mandok beli (tuhor) ima sada tanda ndang boru ni halak Batak huroha. Ai digoari do boru i (Boru Baso Paet) ai sampe sadarion lulu-lulu do roha, marga aha do Baso Paet. Didok raja Marhuring ma tu anggina dohot donganna sauduran na ro manopot ibana: �Nunga dibege hamu hata i jala nunga tapasahat �beli� ni boru ni nasida. Antong padan nahot ma on di hita, molo dung mulak hamu tu Toba, dos bahen hamu huaso ni pangkataion �sinamot� dohot beli agia pe ndang mamboan pauseang boru ni nasida.
Asa dunghon mulai sian i, disarupahon ma hata manjalo sinamot ni boru dohot manjalo �boli� (beli) ni boru, alai unang ma hata �tuhor�. Ai molo dipangke pe hata tuhor tu jolma, na laho hatobanna do i. Digoari nasida ma Boru Basopaet Tuan Laen, alai ianggo boru Pasaribu hot do Puang Bolon.
RUHUT MANGHATAI
Nang pe so haru sosa adat i alai hinatongamna ndang adong be berengon. Rumang ni adat pe di ulaon mangajana dohot maujana ndang apala niantusan be. Aha tujuan ni pandohan aha tujuan ni pambahenan ndang haru tarida be pahona, ai nunga masa sinuaengon nang di maujana didok ma �pesta�. Hata ni adat ndang marpesta halak namatean, ai adong do hataridaanna. Di nalaho maralaman sada natua-tua naung monding agia boha hinagabena dohot hinamorana, angka natua-tua ni huta martujung do huhut mangandung.
Parunjuhon digoari do i, antaran nabidang loloan nagodang ala diadopi dua hasuhuton; Hasuhuton paranak dohot Hasuhuton parboru. Jala holan di parunjuhon do digoari antaran nabidang lobuan nagodang. Tung so piga pe jolma mangadopi pesta parunjuhon i, hot do huaso ni punguan i, antaran nabidang loloan nagodang ai holan di ulaon sisongon i do adong dua hasuhuton, dungkon i, di angka pesta na asing sada hasuhuton nama. Diparunjuhon, panghataion ingkon marsaping-saping.
Saping ima pahean harajaon. Saping singa i ma pahean harajaon Singamangaraja, saping uhir ima pahean Raja Sorinomba saping gaja ima pahean pangulima Harajaon. Adong do saping Malim dohot saping Parbaringin.
Saping ima pahean silima odor, disi ma; 1. Abitna, 2. Bajuna, 3. Sampe-sampena (dohot sabe-sabena), 4. Tali-talina, 5. Hujurna (tungkotna).
Molo didok hata namarsaping, ima panghataion jala marpaho, marragam do ruhut ni panghataion di Batak Toba. Adong do hata ni andung, hata ria, hata mangajana, hata maujana dohot lan dope angka na asing.
Di antaran nabidang loloan nagodang na ingkon hata na marsaping do. Nuaeng on ndang apala hea be binege hata na marsaping. Naparpudi binege taon 1970-an di Sigumpar, kecamatan Silaen nama. Bangko do i runsur do habadiaon ni ulaon molo ngorngar manghatai. Laos songon i do parpeut ni panghataion namarsaping, ai nunga masa nuaeng on laho pasahathon ulos tu pamoruan huhut diende-endei, ai dirimpu do i gok ni siulaon, gabe ndang tangkas be binege hata pasu-pasuan.
Jotjot do asing luat ni parboru dohot paranak. Sugarina parboru sian Toba, tulang sian Samosir, boru sian Humbang, paranak sian Silindung, tulang sian Sibolga, boru sian Sipirok gabe sian ganup luat ma na marluhut diantaran nabidang loloan nagodang i. Godang do hata naboi dohonon di Toba alai ndang boi dohonon di Sipirok, laos songon i di angka luat na asing. Tar songon; �pidong� subang di Sipirok, �bujing� subang di Sibolga, �janggut� subang di Samosir, �bonda� subang di Silindung, �batu-batu, imput� subang di Toba. Godang dope panghataion sihasubanghononton di ganup luat, i do umbahen ingkon marjaga-jaga jala marsaping manghatai.
Molo marlolo halak Batak diganup siulaon sai angka jolma natasak manghatai do di pajolo. Nangpe tulang tangkas ibana, jot-jot panghataion dilehon tu paiduana, ala hurang tasak ibana dirohana tu panghataion i, unang helhul jala sipartataan di loloan. Dietong sijolo-jolo tubu do panghataion di antaran nabidang di loloan nagodang di jolo ni Debata. Na so tupa tarida neang-neang ni panghuling dohot duil-duil ni pangalaho. I do umbahen sai digorahon hasuhuton martangitangian! Manghatai nama Raja, jala molo so menak mardalan ma Raja Paminsang.
HATA GABE-GABE
Hata gabe-gabe, tangiang do i dohot tondi umpintahon anggiat gabe jolma naginabean. Ndang holan tu jolma didok hata gabe, dohot do tu naniula. Tu jolma jot-jot didok, sai gabe maho tubuan anak dohot boru, sai gabe ma ho tu boru ni halak, dohot ragam angka na so ginoaran dope.
Tu naniula didok, sai gabe ma naniula asa adong habutonghononhon. Molo sidung gotilon jot-jot didok, gabe do nian naniula ditaon on. Ianggo tu pinahan subang didok gabe, hata sinur do dipangke. Hata gabe-gabe i jot-jot marhite ardang dipatupa asa ummura ingoton tamiang ni roha dohot tondi, jala asa lengen tu naumbegesa. Adong do di halak Batak Toba niginoaranna ampangardang, mura mura dihatahon manang diendehon hata na marardang, alai holan tabo begeon.
Tudosan ni Ardang;
Dison ma habinsaran
Disan ma hasundutan
Disagang-sagang ni ari
Manoro lalipiuan
Marende hesek ma naumbegesa, huhut diendehon
Etong-etong-etong
Etong-etong-etong
Etong-etong-etong
Etong-etong-etong
Ditatap angka donganna, songon namarpungu-pungu torop jolma roma ibana mainondur.
Disi sahat naro i, pintor dialithon ampangardang ma endena;
Naung sampulu sada
Jumadi sampulu dua
Hamu raja bolon
Nasian dia do hamuna
Dialusi naro i ma dohot hata naro sian parmahanan do ahu. Pintor digabei do parmahan i marhite endena diendehon ma;
Peak ma raut bosi
Diatas ni sangkalan
Neang ma holi-holi
Sinur ma napinahan
Ima hata ni ardang namar alit-alit, alit tusi, alit tusan, alit tuson, alit nang tusadui, jala nunga torop nuaeng on jolma di loloan gabe ampangardang, songon i dipangalithon so marhatontuan.
Gabe adong ma namandok nunga piu tali pulos langhitang, jempek so tuk ganjang alit maralitan. Hata ni sijolo-jolo tubu, marruhut do siulaon marruhut do pandohan, nang panghataion. Angka hata namarardang pitu bagian do di Batak Toba :
1.Umpasa
2.Umpama
3.Pasa-pasa
4.Anian
5.Udoan
6.Umpama ni Pangandung
7.Umpama ni Ampangardang
Sian napituon nunga tangkas botoon hata ardang dohot umpama ni ampangardang.

1. UMPASA:
Ima sintasinta ni roha jumalahi panggabean (Bahasa Indonesia Doa Restu). Marbalok do hata sipangkeon tu umpasa, ndang marguru diardangna holan sibahen na maroit-oit begeon ni sipareon. Ditontuhon angka sijolojolo tubu do ramu ni sidohonon molo tung adong sitambaan mangihuthon panghataion. Ndang jadi halupahononhon ruhutna, asa hot tong-tong di ojahanna.
Pamura antusan, sinurathon do deba dison hata ni umpasa.
Bintang ma narumiris
Tu ombun na sumorop
Anak pe antong riris
Jala boru pe antong torop
Martantan ma baringin
Mardangka hariara
Horasma tondi madingin
Matankang ma juara
Pirma toras ni pongki
Bahul-bahul pansalongan
Pirma tondi muna
Tutambana pangomoan
Andor halumpang
Togu-togu ni lombu
Nang-nang ma hamu saur matua
Pairing-iring anak dohot boru
Sahat tu namarpahompu
Binanga siporing, binongkak ni tarabunga
Muli tu sanggar ma amporik
Muli tu ruang ma satua
Sinur manapinahan, tugabena ma naniula
Dao alogo laut, siboan haba-haba
Mangullus alogo tambun
Asa tangkas na dibanua
Ala hodar do hata bagudung, diganti ma gabe satua. Subang dohonon diloloan hata mate diganti ma dohot hata muli, umbahen didok muli tu sanggar amporik muli tu ruang satua. Godang do hata nahodar diloloan. Babi, diganti pe i dohot pinahan lobu tong do i hodar, gabe diganti ma dohot siparmiak- miak manang lomuk. Molo anak ni babi, didok ma lomuk-lomuk, biang, asu diganti dohot panangga manang pangihut, horbo diganti dohot dorbia, lombu diganti dohot sisemet imbulu, manuk diganti dohot ambalungan, ala sipanghais.
Hoda masuk hata na uli do i ala tunggangan manang hundulan, umbahen adong hata Batak didok manjalo hoda hundulan. Singke, sipasing situma sidohar nangpe sipanganon i masuk hata na sumsan do i di loloan. Ulok, sibojak, siborok, sibagur, dohot angka na suman tusi angka hata nahodar do i, haru mamereng dohot manjama godang do jolma magigi, jadi ndang apala suman dohonon i diantaran nabidang lobuan nagodang.
Hata sipangheon tu umpasa, ima ginoaranna hata par-Debataan, ai manang aha pe na nidok ni umpasa i, na mangido sian Debata hajajadina, jadi porlu digohi hapantunon namauli utus.
Adong do umpasa na so pala talup sidohonon. Naginoaranna na so marpaho:
Eme sitamba tua ma
Parlimggoman ni siborok
Debata do na martua
Horas ma hamu di parorot
Tingko ma inggir-inggir
Bulung nai rata-rata
Hata pasu-pasu i
Pasauthon ma namartua DEBATA
Siborok hata nahodar doi, inggir-inggir hau namet-met namarsuga-suga ndang suan-suanan i, jala paet do parbueni i ndang adong hadomuan ni naduai tu umpasa. Hata ni angka natua-tua do mandok unang padomu Pardebataan dohot Parsombaonan. Godang do hata Batak na so talup boi dohonon di loloan mangajana dohot maujana.
Danggur-danggur, sibonsiri, habang, mumpat, mabaor, marbonsir
Antus nabegu soro ulu balang.
Lali masiturbingan
Manuk masisoroan
Mata masi urbitan
Roha masibotoan
Angka on ma sabagian ragamna. Na so talup hatahonon di loloan ni halak Batak, ai nunga tanda disi hata na masisoroan, dohot hata begu ima naginoaran na umpama ni pandupak manang parjuji
Barita naung hea masa; Disada huta, adong ma siulaon pangarapotan. Dung sidung nasida marsipanganon, disungkun dongan tubu ni namarsiulaon i ma sintuhu ni siulaon didokma:
Raja panungkun: ‘Manghatai ma hita anggi doli’.
Raja pangalusi: ‘Manghatai ma tutu haha doli’
Raja panungkun: ‘Danggur ma danggur barat tu bona ni sanduduk. Nunga bosur namangan sagat marlompan juhut, hata ni panggabean hata ni parhorasan, tangkas ma di paboa suhut’.
Pintor songgot ma hehe raja tunggane ni huta i didok ma: ‘Hamu haha doli! Tangkas do disiup angka inanta indahan panganon muna, tangkas do hutanggo hami juhut, jala hutahu hami parjomuhan muna, boha, danggur-danggur do boanonmu tu hami?’. Tondan ma satongkin loloan i, didok natumua ma tu anggi dolina i; ‘Beha bahenon anggi doli, nasintak natebur ni panghataion i, pabalo hamuma rohamuna. Ndang namangampini hami, alai hita do marsogot, jala hita do haduan, asa; Gala-gala sitelluk telluk mardagul-dagul. Nunga tolsu hata i, nanget ma i niapul-apul. Di jolomuna ma i nuaeng pinature, huganti hami pe parhata tiar, jala partarias namalo, tu duru ma anggi doli hata mabuk, tu tonga-tonga ma hata uhum’. Songon i ma sautna diganti ma Raja Panungkun.
Nuaeng on nunga godang moru ruhut paminsangon, maminsang angka nasala, gabe marlomo-lomo ma angka sigogo soara, dohot angka nangor-ngar. Alai ianggo jolma na raja dohot pomparan ni raja, sihormatanna do dirina patuduhon hapantunon ditonga-tonga ni mangajana manang maujana.
2. UMPAMA:
Tiruan, tudosan, manang ruganina do i. Di Bahasa Indonesia: Ibarat atau contoh. Sude do hata boi pangkeon, asal ma unang hata pantang manang hata subang ni bao. Angka on ma deba sian hata ni umpama i:
Manuk ni pea langge,
Hotek-hotek lao marpira
Molo sirang namaraleale
Songon namatean ina
Tampunak sibaganding
Di dolok pangiringan
Horas do hita sudena
Asal masipairing-iringan
Habang binsakbinsak
Tu pandegean ni horbo
Unang hamu manginsak
Ai idope na huboto
Marsambilusambilu marsambolasambola
Lambok hata ni begu risi hata ni jolma
Mardila ni palait dila ni pamolamola
Didok naso tutu diajuk naso binotona
Patar marhata tingkos holip maroharoha
Sipalua anak ni babi pamasuk aili tu huta.
Somalna hata umpama dihatahon raja tingki adong panghataion na marsintuhu, tiruanna: tingki marrapot, marria, manang di tingki mangaririt doli-doli tu namarbaju na jolo. Jot-jot do hata umpama dibahen jolma nabisuk najolo asa ummura antusan ni na umbegesa, pandang situjuon naneng hatahononna.
3. PASA-PASA:
Ima hata bura. Di Bahasa Indonesia mengutuk, somal habegean di tingki punguan tapitapi, ima na masipatolonan, deba sian hata ni pasapasa i , ima:
Pat ni lote tu pat ni satua
Mago ma pangose horas na niuba
Batu nametmet tu batu nabolon
Parsoburan ni sitapitapi
Suda na metmet suda nabolon
Unang adong siullus api
Dos do sanggar dohot tolong
Dos do parmangmang dohot panolon
Sai sarion ma i antong di bonana
Jala ranggason ma antong di punsuna
Sai unang ma antong idaonna rupa ni arta
Molo dilatehon arta ni so umboto sala
Molo so dapot be hatingkosan di ria paruhuman, ala martapitapi na pinaria (tuduh-menuduh), pasapasa ma dibahen Raja na gabe uhuman. Gana sirais manang gana sigadap nama diginjang ni pasapasa.
4. ANIAN:
Ima hata na niani (dipintal), lao patudu isi ni roha dohot tujuan ni pingkiran. Marrumangkon filsafat do i deba. Adong do anian i dipatupa marhite ardang ni hata. Deba sian anian i, sinurathon do dison, marhite ardang manang hata na niani:
Ganjang bulung ni bulu
Tingko bulung ni soit
Denggan hata tu duru
Di bagasan marpanggoit
Di robean pinggol tubu
Dinahornop diparnidai
Tanduk ni ursa mardangka-dangka
Tanduk ni belu margulu-gulu salohot
Nangpe namarpungui sabungan ni roha
Pamalo-malohon do angka na so dohot
Disuru sahalak ma donganna, mangula sada siulaon jala diula do olat ni na boi bahenonna, jala nunga sirsir nian. Alai ro na marsuru i, sai ditihai. Na marsuru i, digoari ma nasimaon (ndang dipinghiri hatana). Jala na sinuru i, ima naso maranian. Mago haburjuonna.

5. UDOAN:
Ima hata napaboahon haporsuhon. Molo didok haporsuhon i nama sitaonon na umborat. Di Bahasa Indonesia didok penderitaan luar biasa. Langka diderita manusia. Deba sian hata udoan i, sinurathondo dison:
Sinuruk simarombur
Di tingki ngali ni ari
Taonon nama sudena i
Nunga ro soroni ari
Nunga tunduk baoadi
Songon lombu jailon i
Songon anak ni manuk
Nasiok-siok i
Ndang be tarrarikkon
Bulusan ma nirogohon
Ndang na tarandungkon
Bulusan ma hinasiphon
Bulan sada bulan dua
Ujung taon bulan hurung
Gabe dongan do malua
Gabe iba do tarhurung
Asa nunga nalnal angka hata sidohonon di antaran nabidang, loloan na godang. Na laos digoari mangajana parunjuhan. Mangajana lapatanna: ulaon las ni roha niadopan ni raja-raja na tarbonggal. Maujana : lapatanna ulaon uju hamatean, dos naung saur matua dohot maulibulung. Ndang talup pajoloon jolma na so tasak martonga ni mangajana dohot maujana, asa renta siulaon, jala sotung mamboan haurahon tu pangisi ni luat. Poda ni sijolo-jolo tubu: Mantat haiangon ni luat do pambahenan ni na pantas marroha, mantat hahaurak ni luat do pambahenan ni na hurang roha.
Pungga lonong do poda i di tonga-tongani Batak Toba. Ala nunga margeleran gabe Raja Pinajolo. Ai tung jolma siparengkelan pe, nunga jotjot niida gabe Raja Pinajolo, proses devide et impera pinatupa ni pejajah, binahen ni Raja Bond Vreeniging.
Angka na saulaon dohot sajambar gabe mabola. Masa ma manoro jambar ni partubu nametmet, dohot na masipaduruan di ulaon. Angka bala gea di luat, gabe i nama pajolo dirina. Gabe godang ma mangihut-ihut songon simalolong na hansit, mambahen patik, adat dohot uhum mandaodao.
6.UMPAMA NI PANGANDUNG:
Ima najotjot binege di tingki masa sitaonon dinamatean. Halak namalo mangandung jotjotan do marhite angka umpama diandunghon. Nang pe so haru marrupahon ardang i digoari do umpama ni pangandung. Tudosana;
Nunga songon jarojak tarunjal
Songon tandiang hapuloan
Binahen ni sitaonon
Na so ada tudosan
Nunga tunduk
Songon lombu jailon
Songon anak ni manuk
Na so tumanda eatan
Jagaran hundul
Songon panghulhulan
Jagaran jongjong
Songon pangunggasan
Sungkot so na ginjang ahu
Ponjot so nabolon i
Aut binahen ni ginjanghu
Boi do paunduhonhi
Aut binahen ni bolonhu
Boi do pajorbingonhi
Ponjot ma pangarohaingki
Di si ulubalangari
Molo tajaha manang tabege angka umpama ni pangandung, gumodang do diandunghon ponjot ni sitaononna. Binoto do parsorion ni halak Batak sian hata ni andungna. Najolo masa do dapotan upa pangandung.
Hatoranganna: Adong ma di sada huta natua-tua nagabe jala namora, didok ibana tu angka namalo mangandung, andunghon ma jolo hubege dohot dibege angka dongan taringot parsorianhu dohot tutur ngolungku. Molo hona do tu roha ni natua-tua i dohot angka naumbegesa, dapotan ma ibana upa pangandung. Somalna di tingki sahit matua do masa sisongon i (sahit panggir-giron).
7. UMPAMA NI AMPANGARDANG:
Ardang bahasa Indonesiana, sanjak. Alai molo digoari umpama ni ampangardang, palengen-lengen pinggol, patabo-tabo begeon do i. Somalna halak parende do jotjotan dohot pangaririt naginoaranna ampangardang. Ampa (bijak), alai unang adong ardang natarsubang. Asa boi dibege na marbao. Nunga adong sinurathon di jolo umpama ni ampangardang, alai tinambaanma jolo samborhos nai.
Bulung hariara
Marpitor-pitor ho naarian
Boru ni datulang, sian dia ho narian
Ndada sian dia, sian pansur paridian
Paias-ias bohi mandapothon si pariban
Naung sampulu pitu
Jumadi sampulu dua
Boruni datulang
Beta hita mangalua
Lua-lua sadari
Bahen hita muba-uba
Riburpe onan pasar
Rumiburan hita nadua
Ansingsing ansising
Manang imbalo-imbalo
Padenggan parhundulmu
Nunga ro manopot ho
Nunga limut-limuton
Pansur so pinaridian
Nunga lungun-lungunan
Si boru so pinangkulingan
Angka si songon i ma ginoaranna umpama ni ampangardang, alit tusan alit tuson. Alit maralitan ndang tihaan nasida. Molo ardang naonom nari natangkas do i diramu mangihuthon parngoluan ni halak Batak. Ardang nalima nari pinatorang pe di sada buku muse, raksa dohot ruhutna (penjabaran dan penguraian).
BORAS SIPIRNITONDI
Boasa didok halak Batak boras sipirnitondi? Jala sude do boras na gabe sipirnitondi? Hatorangan najempek sian angka natua-tua. Tung godang pe sinamot ni halak (artana), adong horbona, lombuna, serena, dohot artana marragam-ragam, ndang na boi na gabe sipanganon siapari, ingkon jolo gadison do i jala tuhorhononhon tu boras, ala boras do sipanganon na manongtong di halak Batak. Ndang songon angka na asing, boi sagu dohot jagung parbalanjoan nasida. Tung adong pe sampulu solup nari dipeop boras dijabuna nunga hotir roha ni parjabu i, atik tung adong ro angka tutur so sian panagaman manang tompu adong pesta ni angka dongan. Di naujui godangan manduda tangan dope nasida, nang pe naung adong losung aek dohot gumpar.
Dipasuhi nasida do boras botana i, ima muse diosas nasida. Molo adong pesta di halak Batak dibahen ma tu pinggan dipadomu dohot angka donganna songon naung tarsurat ditingki pesta unjuk i. Disahalahon raja do (disahalahon lapatanna ditangianghon tu Mulajadi), ipe asa margoar sipirnitondi. Tung godang pe boras di angka partiga-tiga, ndang digoari dope i sipirnitondi.
Siingoton: Molo manjomput sipirnitondi tu naniupa do parjolo jomputon, alana ibana do umbahen dipatupa ulaon i. Ipe asa tu namanjomput i, dungi disaurhon ma muse tu natorop. I ma namargoar parbue liat-liat asa liat gabe, liat horas.
RUDUK MARGA
Dung sahat Daeng Sumerham dohot tunggane boruna Deang Parujar tu Pulo Sumatera on digoari nasida do pulo i, Pulo Morsasudera. Morsa lapatanna luat naso tumanda api. Sudera lapatanna, jolma na lea, namarimbulu-imbulu. Digoari ma jolma na jinumpanganna i Leso, lapatanna, siasian. Torop do nasida ro sahat tu pulo i na ginoaranna Onang Oning Sumerham, ai namambuat goar ni ompuna do Daeng Sumerham.

Pinatorangma jolo taringot tu Onang Oning:
1. Ompung
2. Bapa (among) dohot inong
3. Anak dohot Boru
4. Nini dohot Nono
5. Ondohondok, indihindik
6. Onang, oning
Jadi molo piningkiran sian tarombo i, boi do botoon torop nasida sahat tu Pulo Sumatera on. Ima gabe naginoaran na halak Batak (Bangso Batak). Parbue ni hau tombak dohot urat natata do sipanganon ni halak Leso i, sabuk sian laklak ni hau do abitna, ramba-ramba do jabuna, dipajok di toru ni hau nabolon. Angka boru-boru nauli ni halak Leso ditangkupi ma i bahen ripe ni nasida, gabe sobu ma parbadaan di Batak tu Batak, holan pagulut-gulut boru ni Leso. Halak Leso pe marhansit ni roha ma deba, ala gogo manangkupi dibahen boruna, maporus ma nasida tu tombak longo-longo.
Unang lam tu sobuna parmusuon di halak Batak ditingki ni Daeng Marajo, i ma Raja Simarimbulu Bosi Paduahon, sude nasa na mambuat boru Leso, asa dipaampuhon be tu hula-hulana, unang rundut, jala sampur partuturon tu halak Leso. Jadi marningot sian i ma sahat tu sadarion molo adong anak ni halak Batak mangalap boru ni jau dipaampuhon tu marga ni hula-hulana. Ima naginoaranna Ruduk Marga.

HELA SONDUHAN
Pinatorang majolo samborhos taringot hela sonduhan. Naginoaranna hela sonduhan, i ma sada baoa na sai tong-tong burju mangurupi sada ripe (keluarga) jala parroha tobok, haposan di parripeon i (keluarga i). Disuru ibana marmahan horbo, pinarmahanna sopar jala gabe hauma naniulana. Tung sura laho induk somangna i (majikan) marhuta sada, amanta i dohot inanta i, ndang adong nahurang dipangulaonna, sude do renta dibahen angka siulaon hinorhon ni hinaburju dohot hinabengetna. Somalna, anak sorang sian angka jolma nahurang hinaburju dohot hinabenget ni anak somang (pangurupi) napinatorang dison, ndang na manggadis gogo. Ala hinaburju ni anak somangna i, tubu ma roha ni induk somangna marhelahon ibana. Jala mamereng sude panglaho dohot pambahenon nauli, gabe maroha naunduk (mangunduk) ma boru ni induk somangna i, manjakhon baoa i gabe sinodukna.
Dipio manang digokhon natoras ni boru i ma dongan sabutuhana laho paborhat boruna i dohot helana asa dipahuta boruna i tu huta ni paranak. Sude nasa namosok (biaya) dituhuk parboru do i, alai ulaon dijabu ma dipatupa (ndang marantaran na bidang marlobuan nagodang). Diparulosi parboru ma helana dohot boruna, i ma naginoaranna ulos sampe tua paboahon dohot pabotohon tu dongan sabutuhana naung sah anak somangna i gabe helana.
Dongan sabutuha naginoaran olat ni ompu martinodohon do, dungkon diginjangna i digoari ma dongan tubu.
Digoari do ulaon sisongon i ulaon manurun, ala sude (namosok) dituhuk manang dituruni parboru. Aut ro sungkun�sungkun ni natorop dohot pangalambungi, ai boasa pangula-ulana i manang anak somangna i gabe diparhela? I ma nidok ni hata umpama; Aek na marhalisung tu aek na marhutobung; Tinogu ni palilung roha gabe tarjollung.
BORU AMPUAN
Marragam do sialana umbahen diampu boruna, naginoaran boru ampuan. Mangampu lapatanna manjakhon di ampuan, abingan. Paampuhon, paojakhon. Hatorangan najempek: Dipamuli (dipahuta) ma boruna tu marga ni halak, umpamana tu marga S. Nunga dipatupa ulaon unjuk, alai olo do ala hurang pandaraman ni hela dohot boruna di huta ni marga S. Disada tingki ro ma simatuana i mangebati huta ni helana, dibereng ma pangabahan ni helana songon na humunurang, hape di hutana bidang dope tano siulaon dohot angka pandaraman. Gabe didok simatuana i ma; “Di hutanami ma hamu marhuta ai dumenggan do pandaramanmuna di hutanami, adomg muse dope tano manang hauma siulaonmuna. Tung pamola pinang pe hamu nunga adong dalan hangoluanmuna”, ninna. Gabe marhuta di huta ni simatuana ma ibana, i ma sude naginoaranna boru ampuan.
Paduahon; olo do adong manang piga anak ni sada ama ndang tinggal dihuta, laho mangalului jampalan na lumomak (peningkatan hidup). Gabe marhuta di luat ni halak ma angka anakna i. Disada tingki marpungu ma pomparan ni natua�tuana i anak dohot boru paurmaen dohot hela. Dibereng nasida mangaradoti angka arta natinggal dihuta dohot arta dibalian, songon i muse diangka ulaon namarragam pesta dohot ulaon naasing isara ni indahan liatan dohot ulaon odoran. Asa adong mangurupi natua-tua ni nasida manang diampuan ni hula-hulana. Nang pangidoan ni sijolo-jolo tubu di tonggona dipangidohon do sai tubu anak sipungka parik na so ra masursur, sijaga pintu julu siramoti pintu jae, natau sundung natau asang-asang dohot satorusna.
MAHIANDU
Nanginoaranna namahiandu, i ma jolma naro tu sada huta ala ni porsuk ni parngoluan di hutana (hidup menderita). Laho ma ibana manopot huta ni halak naso adong hadomuan ni partuturan tu nampuna huta i, tusi ma ibana manandehon sigena (menompang hidup). I do umbahen adong hata Batak mandok; “unang sandehon sigem tu hau naranggason”, lapatanna unang laho iba manompang ngolu tu dongan nahurang. Paduahon, unang pinarguruhon ruhut dohot adat tu na so umboto adat dohot ruhut, ai ndang dapotan iba sian i.

Manat do angka ompu naparjolo, dibahen do parjabuan ni namahiandu molo ro tusada huta alai martiang bulu do jabuna dibahen dohot dingding topas bulu dohot tarup ramba. Ndang dibahen jabu ni i martarup hadudu lumobi tarup ijuk. Sada patik do i diparhutaan patandahon ndang ala na adong partuturon manang ala ni hela ibana umbahen na ro tu huta i, holan namangalului ngolu siapari do ibana. Olo do mahiandu disada sada huta martolu taon, marlima taon, dungi pinda ma muse ibana tu huta na asing, tong mahiandu di huta i ibana mangurupi angka ni pangisi ni huta i. Ndang mardia imbar pangisi ni huta i diangka ulaon molo burju do jolma namahiandu na ro tu huta, dilehon do porlak porlakna, alai ndang diloas i manuan hau namarparbue dohot naboi bahen parhau (tanaman keras). Molo marujung ngolu ni halak namahiandu di sada huta pulik do dibahen udeanna, ndang dipadomu i tu parbandaan torop (kuburan umum). Ndang ala ni kasta i umbahen na dibahen angka natua-tua sisongon i. Dirajumi roha ni angka natua-tua do asa marpaniha, lapatanna panaekhon ma nian ngolu ni angka ianakhon ni jolma namahianhu.
HINOMIT/NAHINOMIT
Adong do nahurang mangalapathon goar nahinomit. Boru manang pamoruan pe i, marhuta di huta hi hula-hulana ndang nahinomit goar ni i. Hula-hula pe adong do marhuta di huta ni pamoruan tong do ndang nahinomit i, ai manggorahon jambar pohu do huta tu pamoruan dohot tu hula-hulana. Tung dilehon pe sian jambar i tu nahinomit dohot tu namahiandu silehon-lehon do goarna .
Harorangan najempek: adong ma di sada huta raja namora jala natarbonggal, pangabahan nabidang, parjampalan nalomak. Asa adong dongan bahen pangurupi di ibana mangaramoti artana, dilului ibana donganna mangaramoti artana i. Dipillit ibana ma baoa naboi sipangasanghonon, isara ni parmusuon dohot pargolat-golatan. Dipangolihon do hinomitna i, tu boru ni marga na asing asa unang gabe margoar ibana muse boru ampuan. Dipatongon, parjabuanna tartungkan harbangan, molo adong jolma ro tuhuta i ibana ma parjolo dapot, jala ibana ma parjolo mangaroi jolma naro i. Molo barita nadenggan do harorona, ibana ma jumolo padas hata tu raja ni huta i.
Taringot turuhut ni parhutaon dohot parjabuan sampa do ruhut ni nahinomit dohot namahiandu, diruhut parjabuan, holan paboahon hinaimbar ni harorona do. Olo do marsundut nahinomit di sada huta asal ma denggan palilung dohot pambahenanna.
MAISOLAT
Molo naginoaranna maisolat, i ma namanopang tu jabu ni dongan na sahuta paima di pature jabuna. Maisolat, lapatan na manompang satongkin, dang sigarar ongkos ni jabu namangingani jabu molo maisolat do ibana dijabu i. Halak nabaru marhasohotan pe boi do dipajae natorasna tu jabu paisolatan paima dipature balebalena, alai molo tu jabu ni ompungna do anak napinajae ndang digoari i maisolat. Marsajabu do didok manang sajabu dohot ompung na, ndang mardongan sajabu, ai nanidok na mardongan sajabu namardongan saripe do i. (suami istri). Molo didok dongan sajabu ni ama ni adui, i ma paboahon tunggane boru ni amaniadui. Molo didok parhalangulu ni nai adui, i ma paboahon tunggane doli nai adui.
Alai molo dung holang, nunga diginjang ni ompu martinodohon jabu naniingananna i, i pe asa digoari paisolatan (maisolat). Molo adong tiris tarup ni jabu paisolatan manang dingding sisolatan, ndang pola sipaboaon ni namangingani jabu i tu nampuna jabu, tung disoloti ibana pe, ruhut na hot do i molo niinganan sada jabu, boi do i diparetonghon tu parjabu. Molo marsadajabu pe anak manjae dohot ompungna, masitutung tataringna do didok nangpe sada tataring. I do umbahen didok marhudon panjaean martalaga olat-olat, adong batas-batas ni namarsadajabu.
BORU NAGOJONG
Ia naginoaranna boru nagojong, ima naung adong marlima sundut dihuta ni hula-hula, nasai tongtong hongkop diangka ragam ni pambahenan manghorhon hinauli dohot hinadengga ni na marhulahula-marboru. Hulahulana pe panambornambori do di ulaon ni pamoruonna jala pamoruan mambahen hinaiang di hula-hulana. Molo dung adong marlima sundut pamoruan di huta ni hula-hulana jala nunga dibereng raja naung boi dinasida raja parsinabul, adong panambori huhut torop pomparan ni boru i, ipe asa dilehon manang diampehon tu nasida boru nagojong. Dilehon hula-hulana i ma parhutaan ni pamoruanna. Diparik do huta nasida i, jala disuan do hau dohot bulu hombar tu ruhutruhut ni parhutaan di luat i. Disulangi ma angka hulahulana, dipasahat piso-piso manang panombaan ni uhum tu hula-hulana. Diririt ma goar ni huta ni boru nagojong i hombar tu dos ni roha ni namarhula-hula-marboru, i ma nanginoaran ni halak Batak Ruduk Huta. Somalna nabinereng, lumban do dibahen goar ni huta nasida. Boi do lumban goar ni ompu, boi do lumban marga, adong mambahen �lumban ginabean� ala digabehon hulahulana parhutan nasida i.
Molo adong ulaon horja diluat i nunga sijalo jambar pultahan boru najogong, sijalo panambori do partubu ni horja i manang huta i. Boru najogong manjujung baringinna (otonom) do diparadaton.
Adong do disada huta manang luat naung timbo sudut ni pamoruan dihuta ni hulahulana. Tung adong pe sian nasida torop marhaha maranggi pintor laho tu pangarantoan, gabe tinggal ma di huta ni hulahulana i nasida maropat ripe, ndang diparrboru nagojongkon ala dietong raja do ndang suman boru nagojong molo so adong raja parsinabulana dohot sapanamborna. Tung dilehon pe parhaumaan dohot parjabuan ni nasida, ala adat do di halak Batak molo diampuan ni hulahula boruna ingkon do lehonon parjabuan dohot parhaumaan, i ma naginoaran na boru napinajae, lapatanna, marharoroan sian hulahulana panjaeanna.
Adong namandok, molo binereng arsamna dohot sampilpil, songon i muse angka suman tusi namargoar duhut, sarupa do berengon. Lumobi muse didok muba huta hape molo pinarrohahon huta dohot huta holan parik do holang holangna, hauma manang dalan. Pintor muba do paradatan disi ?. Mangihuthon hatorangan ni natuatua naboi ditomu roha, di loloan parbiusan do i dirangrangi huhut dirimangi, ai ndang na lomo-lomo ni sahuta paojakhon paradatan dohot parjambaran, Alai molo asing parbiusana ipe asa adong muba paradatanna, i pe molo pajonok do parbinsaran ni sadasada bius, dohot bius najumonok, jumonok do paradatonna dohot parjambaranna. Alai nunga tung mansai leleng na so adong be hea dipatupa loloan parbiusan, holan holan goarna nama na tabege. Tung adong penuaeng on naginoaran Tongo Bius, holan di loloan nama tabege, ndang na loloan parbiusan i.
Songon i majolo sinurathon samborhos sian ugari ni halak Batak Toba. Molo tung adong pasintak patebur songon sabe-sabe ni na hurang malo, pauk-pauk hudali pago-pago tarugi natading taulahi, nasega tapauli.
Horas tondi madingin pir tondi matogu
Partungkoan :
Nunga adong haradeon ni Amanta RB. Marpaung manurathon angka pangalapation ni hata Umpama, Umpasa, Pasapasa, Anian, Udoan dohot lan na asing. Naskah surat tangan nunga dipasahat tu hami laho patariason di blog on, paima tingki manurathon nama.
Horas.

Tidak ada komentar: