Selasa, 16 September 2008

Tutur di Orang Batak

A. PARTUTURAN DI NA SAMARGA
• Iba : Ibaniba
• Parsinuan : Amang, Amangniba
• Pangintubu : Inang, Inangniba
• Haha ni Amangniba : Amangtua
• Pardihuta ni Amangtuaniba : Inangtua
• Anggi ni Amangniba : Amanguda
• Pardihuta ni Amangudaniba : Inanguda
• Anak baoa ni Amangniba naparjolo tubu sian iba : Hahaniba/Angkangniba
• Pardihuta ni Angkangniba : Angkangboru (Angkang do panjouonna)
• Anak baoa ni Amangngniba naumpudi tubu sian iba : Angginiba
• Pardihuta ni Angginiba : Anggiboru (Inang do jouon/hamu Inang), Paboahon tu dongan dohonon do Nasida Anggiboru jala ingkon pantun do iba manghatai dompak nasida.
• Anak baoa ni Amangtuaniba : Haha/Angkang
• Pardihuta ni anak baoa ni Amangtuaniba : Angkangboru (angkang do jouon)
• Anak baoa ni Amangudaniba : Anggi
• Pardihuta ni anak baoa ni Amangudaniba : Anggiboru (ida hatorangan taringot tu paranggiboruon na diginjangi)
o HAHADOLI do panggoraon tu Pomparan ni Ompu siahaan sian Ompuniba, jala ANGGIDOLI do panggoraon tu Pomparan ni Ompu sianggian/tinodohon ni Ompuniba.
o Contoh di Raja Hutagalung: 2 (dua) halak do Anak Baoa ni si Raja Hutagalung ima:
 OMPU MIRALOPAK dohot
 OMPU SI RAJAINAINA
o Pomparan ni Ompu Si Rajainaina manggora Pomparan ni Ompu Miralopak “HAHADOLI” songoni do nang sabalikna Pomparan ni Ompu Miralopak manggora Pomparan ni Ompu Si Rajainaina “ANGGIDOLI”
o Anak Baoa ni Ompu Miralopak 2 halak ima : O. DATU HAREAN dohot O. TUANNAPITU
o Anak Baoa ni Ompu Si Rajainaina 4 halak ima:
 O.MATASAPIAKLANGIT,
 O.DAUSORGA,
 O.SIBULUNGMOTUNG dohot
 O. PARTOMBUS.
o Sude sian Pomparan ni O. Tuannapitu sahat tu Pomparan ni O. Partombus mar-Hahadoli tu Pomparan ni O. Datu Harean jala Pomparan ni O. Datu Harean mar-Anggidoli ma tu Pomparan ni na 5 (lima) Ompu on. Songoni ma seterusna marnida tu ise Siahaan partubu dohot ise Sianggian Partubu.

B. PARTUTURAN TU POMPARAN NI BORU
• Boru ni Amang/Amangtua/Amangudaniba : Iboto/Ito/Itong
• Sinonduk ni Ibotoniba : Lae
• Anak baoa/Boru ni Ibotoniba : Bere/Ibabere
• Iboto ni Amang/Amangtua/Amangudaniba : Namboru
• Sinonduk ni Namboruniba : Amangboru
• Anak baoa ni Namboruniba : Lae
• Pardihuta ni Lae (Parumaen ni Namboruniba : Iboto/Ito/Itong (gabe boru ni Amangniba)

• Boru ni Namboruniba : Iboto/Ito/Itong
• Sinonduk ni Boru ni Namboruniba : Lae
• Anak baoa/boru ni Anak dohot Boru ni Namboruniba : Bere
• Songoni do tong nang panjouon tu angka tutur Boru sian Pomparan ni si Raja Hutagalung mangihut tu angka Nomor partubuna be, dia ma Namboru jala dia ma Iboto songoni nang Bere pe.

C. PARTUTURAN SIAN INANG
• Iboto ni Inangniba /Inangtua/Inangudaniba : Tulang(Hula-Hulani Amangniba)
• Pardihuta ni Tulangniba : Nantulang
• Anak baoa ni Tulangniba : Tunggane (anggo di Toba sude do dijouhon Lae)
• Pardihuta ni Tungganeniba : Inangbao (pangalaho dohot panghataion songon na tu na mar-Anggi Boru natarsurat diginjangi)
• Boru ni Tulangniba : Pariban (Angkang manang Anggi do anggo panjouon diangka na marpariban margantung tu umurna)
• Anak baoa ni Tungganeniba : Tulang (Tulang naposo), Pardihuta niba manjou Amang (Amang naposo), Jala jouonna iba Amangboru/Namboru.
• Boru ni Tungganeniba : Maen (Pariban ni Anakniba).
Jouonna iba Amangboru/Namboru. Alai molo dioli Anakniba Paribanna (boru ni Tulangna) gabe Parumaenniba ma Maenniba hian, jala gabe marsimatua ma maennibai jala anaknibai gabe Hela ni Tulangna ndang be Berena.
• Pardihuta ni Anak ni Tungganeniba : Nantulang
(Pardihutaniba manjou Inang ai pardihuta ni Amangna) jouonna iba/pardihutaniba Amangboru/ Namboru
Songoni do tong partuturon tu sude namargoar Hula-Hula ni Amang na Marhaha-Maranggi jouon ma nasida TULANG songoni ma dohot partuturan pomparan nasida songon naung sinurathon diginjangi.
Molo tu ginjang ima Tulang ni Amangniba jouon ma nasida Ompung (Ompungbao) manang Tulang tu angka anakhonna, ala gabe Tunggane ni amangniba jala ima nanidokna panjouon di Paradaton BONA TULANG
• Tu ginjang Tulang ni Ompungniba dos ma songoni jala ima nanidokna : BONA NI ARI
• Amang ni Pardihutaniba : Amang Simatua (jouon nasida Amang)
• Inang ni Pardihutaniba : Inang Simatua (jouon nasida Inang)
• Simatua Baoa dohot Boru ni Haha-Angginiba : Tulang/Nantulang
• Iboto ni Simatuaboru/Tunggane ni Simatuaniba : Tulang (TULANG ROROBOT) Tulang ni Pardihutaniba
• Anak ni Tulang Rorobot : Tong do jouon Tunggane jala pardihutana jouon Inangbao
• Boru ni Tulang Rorobot : Pariban na so siolion ma i di iba ai Pariban manang bakal pardihuta ma i di anak ni Tulangniba ima iboto ni Pardihutaniba

D. TATA KRAMA – HAPANTUNON NA MARTUTUR
Ingot ma hita asa tongtong marhapantunon di panghataion dohot pangalaho di namangadopi nasida natajouhon pantang ni tutur ima : INANG BAO dohot ANGGI BORU, sude do nian ngolunta on ingkon pantun alai lumobi ma hapantunoni tu partuturan na dua on.
Pantun do hangoluan, Tois do hamagoan
Naumporlu situtu siulahononhon di hangoluan siapari ima Tata Krama manang Hapantunon Martutur (ihot-ihot ni Adat) asa unang jais jala herma-herma hita manghatai tu angka tutur.
Disamping ni hapantunon di angka panghataion, parulaon, parhundul dohot lan naasing diangka sikap di ngoluon, maradophon dongan tubu, boru, hula-hula, mardongan sahuta, mar-Aleale, porlu situtu ingkon manat jala pantun iba khususna ima:
Mar – ANGGI BORU dohot Mar-INANGBAO
Najolo, di angka Ompunta sijolojolo tubui, tung hapantangan bolon do molo dais pamatang ni Hahadoli tu Anggiboruna, manang di angka na mar-Inang Bao, pola do ibaratna nang pe diida mamumbang diboan aek Anggi Boruna, manang Inang Baona, halak do jouonna manolong namumbangi, nang pe boi do ibana manolong nian.
Di modernisasi on ndang apala songoni be pangalahona, masa mumbang Anggi Boruniba ala ni Adattai ndang tolongon be nasida ate;

Songoni ma nang angka Boru-Boru i, mangadopi: HAHADOLI dohot AMANG BAONA be.
• Amang/Inang ni Amangniba : Ompung (O.Suhut)
• Amang/Inang ni Inangniba : Ompung (O.Bao)
• Ompung Baoa/Ompung Boru ni Amangniba : Amangmatua/Inangmatuaniba
• Ompungbaoa/Ompungboru ni Ompungniba : Amangmangulahi niba.

Songoni ma tingkat ni partuturon di halak Batak jala sian i do muse dibuat tu tingkat ni parhula-hulaon di halak Batak:
• Amang/Iboto ni Pardihutaniba : HULA-HULA
• Iboto ni Inangniba-Tunggane ni Amangniba : T U L A N G
• Iboto ni Ompungboruniba : BONA TULANG
• Iboto ni Ompung ni Amangniba : BONA NI ARI
• Iboto ni Simatuaboruniba : TULANG ROROBOT (Tulang Narobot=Tulang ni Pardihutaniba)

Namasuk horong Hula-Hula i ma :
• Hulahula : Horong Amang/Iboto ni Pardihutaniba
• Tulang : Horong Amang/Iboto ni Inangniba
• Bona Tulang : Horong marga ni Ompungboruniba
• Bona ni Ari : Marga ni Ompungboru ni Amangniba
• Tulang rorobot : Hulahula ni Simatuaniba
• Hulahula ni na marhaha-maranggi : Hulahula ni Haha-Angginiba nasa-Ama
• Hulahula ni Anak Manjae : Hulahula ni Anakniba
E. PARTUTURAN DI ULAON UNJUK (ANAK MANGOLI / BORU MULI )
• Sijalo Bara : Haha-Anggi nasa-Amang (di ulaon pamulihon Boru)
• Pamarai : Haha-Anggi nasa-Amang (di ulaon pangolihon Anak)
• Todoan/Panghaei : Haha-Anggi nasa-Ompung
• Bola Tambirik : Haha-Anggi nasa-Amang mangulahi
• Simandokhon : Anakniba (di ulaon pamulihon Boru)
• Anak Manjae : Anakniba (di ulaon pangolihon Anak)
• Pariban : Boru manang Ibotoniba (di ulaon pamulihon Boru)
• Sihunti Amapang : Boru manang Ibotoniba (di ulaon pangolihon Anak)
• Ompung Suhut : Ompung sian Ama
• Ompung Bao : Ompung sian Ina
• Parorot : Namboru ni Boru Muli
• Tulang : Tulang ni Boru Muli = Hula-Hula ni Suhut Bolon Parboru
• Tintin Marangkup : Tulang ni Anak Pangoli = Hula-Hula ni Suhut Bolon Paranak dongan Parhundul manang Haha Parhundul ni Parboru ala sisada Boru ma nasida di Boru Pinamuli ni Parboru tu Berena.
• SUHI NI AMPANG NA OPAT (AMPANG=PENGANTEN) :
 PARBORU :
• SIJALO BARA
• PARIBAN
• SIMANDOKHON
• TULANG
 PARANAK :
• PANSAMOT
• PAMARAI
• SIHUNTING AMPANG
• ANAK MANJAE
• DONGAN SABUTUHA / DONGAN TUBU
• Anak ni Si RAJA HUTAGALUNG 2 halak ima:
(1) MIRALOPAK
(2) SI RAJAINAINA
• Anak ni MIRALOPAK 2 halak ima
a) DATU HAREAN
b) TUAN NAPITU
• Anak ni si RAJA INAINA 4 halak ima :
c) MATASAPIAK LANGIT
d) DATU SORGA
e) SIBULUNG MOTUNG
f) PARTOMBUS
• Sahat ro di tingkion Pomparan ni SI RAJA HUTAGALUNG tongtong do dibagasan hasadaon marmargahon HUTAGALUNG jala tongtong satahi saoloan do Pomparan ni na (6) Ompui : Datu Harean – Tuan Napitu – Matasapiak Langit – Datu Sorga – Sibulungmotung - Partombus songoni nang dohot Boruna pe.
• Tung mansai lambok do begeon ditingki panghataion di Pomparan ni si Raja Hutagalung na mandok: SI SADA ANAK SISADA BORU DO HITA TONGTONG DI SUDE ULAON.
 Mansai las situtu do roha huhut mandok mauliate tu Amanta Debata Pardenggan Basai marnida hasadaan ni Pomparan ni si Raja Hutagalung, jala tarida ma songon nanidok ni umpamanta i:
Pege sangkarimpang Hunik sahadanghadangan mangangkat rap tu
ginjang, manimbung rap tu toru, tongtong satahi saoloan.
Masiamin-aminan songon lampak ni gaol
masitungkol-tungkolan songon suhat dirobean
• Molo di Ulaon Bolon/Horja (marsipanganon sigagat duhut – Horbo (Gaja Toba) di tingkat ni Pahompu ni si Raja Hutagalung,
• umpamana:
• Suhut Tuan Napitu : PANAMBOL dohot PAMULTAK dipasahat ma tu Datu Harean-Matasapiaklangit-Datu Sorga-Sibulungmotung-Partombus
• Todoan : Datu Harean
• Todoan/Panghaei : Anak ni Ompu si Raja Inaina na opati.
• Todoan/Bola Tambirik : R.Hutabarat – R.Panggabean – R.Hutatoruan
• Songoni ma nian anggo pangidoan di angka Ulaon namasa di pomparan ni si Raja Hutagalung asa Hasuhuton Bolon namanghasuhuthon sada ulaon, asa tongtong ma digorahon ontak ni panggoaran ni Pahompu ni si Raja Hutagalung na (6) halak i.: Datu Harean-Tuan Napitu-Matasapiak Langit-Datu Sorga-Sibulung Motung - Partombus.
• Contoh Ulaon :
• Ulaon ni si Raja Hutagalung nanihasuhuthon ni Pomparan ni Ompunta: MIRALOPAK manang si RAJAINAINA: Datu Harean –Tuan Napitu - Matasapiak Langit –Datu Sorga – Sibulung Motung dohot Partombus.
• Molo marulaon Pomparan ni Ompu MIRALOPAK tongtong ma na gabe Panamboli/Parsinabung sian Pomparan ni Ompu si RAJAINAINA jala songoni ma nang sabalikna molo marulaon Pomparan ni Ompu si RAJAINAINA na gabe Panambol/Parsinabung ima Pomparan ni Ompu MIRALOPAK.
• Molo di angka ulaon nametmet manang ulaon sasaripe boi ma diatur sian angka na sa-Ompu dohot tujuan beha ma asa denggan mardalan ulaoni.

Tidak ada komentar: